A Historical and Current Perspective on Turkish-Arabic Language Relations: An Example of Mardin Arabic Proverbs
Öz
Anatolian geography has hosted various civilizations for centuries. Today Mardin on the one hand constituting Anatolian culture within the Republic of Turkey, on the other hand, continue moving the historical culture of Mesopotamia in the genes. Therefore, it is a very important linguistic contact area as it is very remarkable with its structure, that is the scene of the intertwining of various languages, namely language stratification, and also provides the opportunity to follow the interaction of spoken languages with each other. Mardin Arabic is worth examining because it is closer to Fasih Arabic with some archaic language features compared to other Arabic dialects spoken in Anatolia, even modern Arabic dialects; and because it has very close and intense relations with the dominant language Turkish. Turkish-Arabic language relations whose foundations are very old, continue today in a different dimension and course in Mardin. İn this study, attention will be drawn to this different dimension of Turkish-Arabic language relations of present-day and its partial reflections in the language on the axis of proverbs which we see as the most ideal vocabulary unions that preserve the stereotyped structures, linguistic codes and culture and present the archaic elements in the language. In this respect, as a result of our comparative literature review, compilation and observations focused on Turkish-Arabic proverbs for years, three proverbs that the same word for word with Turkey Turkish or Anatolian dialects and can be used in the same meaning and context, but have wider meanings and contexts in Mardin Central Arabic will be examined and the findings revealing the different and implicit aspects of the subject will be shared.
Anahtar Kelimeler
Turkish Arabic Mardin Central Arabic Language Relations Proverbs
Kaynakça
- Abdülhadioğlu, A. (2019a). Dilsel ve kültürel özellikleri bakımından Mardin Arapça lehçesi. The Journal of Mesopotamian Studies, 4(1), 3-22.
- ____________. (2019b). Sözlü kültür bağlamında Mardin Arapça atasözleri. İstanbul: Kriter Yayınevi.
- Acat, Y. (2016). Mhallemî lehçesinde kullanılan atasözü ve deyimlerin fasih Arapçada kullanılan atasözü ve deyimlerle mukayesesi. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 8(2), 694-704.
- _____. (2017). Mhallemî lehçesinde kullanılan atasözü ve deyimlerin Siirt Arapçasında kullanılan atasözü ve deyimlerle mukayesesi. The Journal of Academic Social Science Studies, 62, 245-254.
- _____. (2018). Anadolu’da konuşulan Arap diyalektleri üzerine Avrupa ve Türkiye’de yapılan çalışmalar. Turkish Studies, 13(5), 29-44.
- Akalın, Ş. H., Toparlı, R., Tezcan Aksu, B. (2009). Atasözleri ve deyimler sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu. Erişim adresi: https://sozluk.gov.tr/
- Akar, A. (2010). Türkçe-Arapça arasındaki sözcük ilişkileri. Karadeniz, 8, 9-16.
- Aksan, D. (2009a). Anlambilim anlambilim konuları ve Türkçenin anlambilimi (4. bs.). Ankara: Engin Yayınevi.
- ______. (2009b). Her yönüyle dil: Ana çizgileriyle dilbilim (5. bs.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Aksoy, Ö. Â. (1988). Atasözleri ve deyimler sözlüğü. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
- Aksoy, Ö. Â., Dilçin, C., Acarlar, K., Tolluoğlu, M., Kutlar, P., Püsküllüoğlu, Y. & Şener, N. (2009). Bölge ağızlarında atasözleri ve deyimler I-II (4. bs.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Albayrak, N. (2009). Türkiye Türkçesinde atasözleri. İstanbul: Kapı Yayınları.
- Alp, M. (2011). Farklı iki açıdan Arapça: Fusha ve avamca. Çukurova Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 11(2), 87-110.
- Arslan, A. (2018). Türkiye’de Arap lehçeleri araştırmaları ve öğretilmesi konusunda olumsuz yaklaşımın nedenleri. Social Sciences Studies Journal, 4(14), 496-505.
- Avram Galanti (2004). Türkiye ve Sâmî dilleri. (N. Ceviz & M. Yıldız, Haz.). Nüsha, 4(15), 97-106.
- Aytaç, B. (1994). Arap lehçelerindeki Türkçe kelimeler. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
- Bergstrasser, G. (2006). Sâmî dilleri tarihi (H. Kılıç & E. Tanrıverdi, Çev.). İstanbul: Anka Yayınları.
- Buran, A. & Çak, B. Y. (2019). Türkiye’de diller ve etnik gruplar (2. bs.). Ankara: Akçağ Yayınları.
- Çobanoğlu, Ö. (2004). Türk dünyası ortak atasözleri sözlüğü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
- Durmuş, İ. (2004). Mesel. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 29, s. 293-297). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
- Eker, S. (2008). Türk dili tarihinde bir dilbilimsel temas bölgesi olarak Diyarbakır. B. Yediyıldız & K. Tomenendal (Ed.), Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Diyarbakır içinde (s. 91-110). Ankara: Diyarbakır Valiliği ve Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
- ____. (2010). Türkçe-Farsça dil ilişkilerinde anlam kopyaları üzerine notlar. N. Güngör Ergan, E. Burcu & B. Şahin (Ed.), Prof. Dr. M. Cihat Özönder’in Anısına Sosyoloji Yazıları I içinde (s. 197-211). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
- el-Meydânî (2002). Majma’ al-amthâl (C. I-IV). (ed-Duktûr Cân ‘Abdullâh Tumâ, Neş.). Beirut, Lebanon: Dar Sader Publishers.
- Fady, G. A. G. (2017). Mısır Arapçasında Türkçe unsurlar. Uluslararası Türkoloji Araştırmaları ve İncelemeleri Dergisi, 2(1), 1-20.
- Grigore, G. (2017). Fushā Arabic vocabulary borrowed by Mardini Arabic via Turkish. M. Sartori, M. E. B. Giolfo & P. Cassuto (Ed.), in Approaches to the History and Dialectology of Arabic in Honor of Pierre Larcher (pp. 435-450). Leiden-Boston: Brill.
- Jastrow, O. (2006a). Arabic dialects in Turkey-towards a comperative typology-. Türk Dilleri Araştırmaları, 16, 153-164.
- _______. (2006b). Anatolian Arabic. Encyclopedia of Arabic Language and Linguistics (pp. 87-96). Leiden: Brill.
- _______. (2015). The position of Mardin Arabic in the Mesopotamian-Levantine dialect continuum. L. Edzard (Ed.), Offprint from Arabic and Semitic Linguistics Contextualized A Festschrift for Jan Retsö, 177-189.
- Johanson, L. (2014). Türkçe dil ilişkilerinde yapısal etkenler (2. bs.). (N. Demir, Çev.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- ________. (1998). Code-copying in İrano-Turkic. Language Sciences, Vol. 20, No. 3, 325-337.
- Karaağaç, G. (2008). Türkçe verintiler sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Koçak, İ. (1991). Arap atasözleri. DTCF Dergisi, 35(1), 171-179.
- Kuş, B. & Akdağ, S. (2012). Bazı Arap lehçelerinde kullanılan Türkçe sonekler üzerine yeni bir inceleme. Turkish Studies, 7(1), 1567-1582.
- Muallim Nâci. (2002). Arap edebiyatında deyimler ve atasözleri, sânihâtü’l-Arab (3. bs.). (Ö. H. Özalp, Haz.). İstanbul: Yeni Zamanlar Yayınevi.
- Özafşar, M. E., Ünal, İ. H., Ünal, Y., Erul, B., Martı, H., Demir, M. (Ed.). (2013). Hadislerle İslam (2. bs.). (C. 1). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı. Erişim adresi: https://hadislerleislam.diyanet.gov.tr/indexarama.php
- Özezen-Yüceol, M. (2016). Çukurova Arapçasına Türkçeden geçmiş fiil kökleri. Ç. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 25(3), 195-214.
- Prochazka, S. (2005). The Turkish contribution to the Arabic lexicon. E. A. Csato, B. Isaksson & C. Jahani (Ed.), in Linguistic Convergence and Areal Diffusion: Case Studies from İranian, Semitic and Turkic (pp. 191-202). London-New York: RoutledgeCurzon.
- _________. (2009). Turkish loanwords. Kees Versteegh (Ed.), in Encyclopaedia of Arabic Language and Linguistic (Vol. IV, pp. 589-594). Leiden: Brill.
- Şayır, M. (2017). Mardin’de konuşulan Arapça lehçenin sesbilgisi biçimbilgisi ve sözdizimi bakımından incelenmesi (Doktora tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
- Taşağıl, A. (2010). Talas savaşı. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 39, s. 501). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
- Uzun, N. E. (2014). Dillerin toplumdilbilimsel statüleri ve Türkiye’deki diller. V. D. Günay & S. Aslan Karakul (Ed.), Zeynel Kıran’a armağan içinde (s. 29-51). İstanbul: Papatya Bilim.
- Yazıcı, N. (2003). Atasözleri ve deyimler. İstanbul: Rağbet Yayınları.
Öz
Anadolu coğrafyası, yüzyıllardır çeşitli medeniyetlere ev sahipliği yapmıştır. Bugün Türkiye Cumhuriyeti sınırları içerisinde bir yandan Anadolu kültürünün bir kolunu oluşturan, öte yandan tarihsel Mezopotamya kültürünü genlerinde taşıyarak devam ettiren Mardin; çeşitli dillerin iç içe geçmişliğine, yani dil katmanlaşmasına sahne olan yapısı ile oldukça dikkat çekici, aynı zamanda konuşulan dillerin birbirleriyle etkileşimini canlı olarak takip edebilme fırsatı sunduğu için de oldukça önemli bir dilbilimsel temas bölgesidir. Mardin Arapçası, Anadolu’da konuşulan diğer Arapça lehçelere, hatta modern Arap lehçelerine göre taşıdığı bazı arkaik dil özellikleri ile Fasih Arapçaya daha yakın olması ve baskın dil Türkçe ile çok yakın ve yoğun ilişkiler içerisinde olması dolayısı ile incelenmeye değerdir. Temelleri oldukça eskiye dayanan Türkçe-Arapça dil ilişkileri, bugün Mardin’de farklı bir boyutta ve seyirde devam etmektedir. Bu çalışmada, kalıplaşmış yapıları ile dilsel kodları ve kültürü muhafaza eden ve dilde var olan arkaik unsurları günümüze taşımada en ideal söz birlikleri olarak gördüğümüz atasözleri ekseninde Türkçe-Arapça dil ilişkilerinin günümüzdeki bu farklı boyutuna ve dildeki -şimdilik bu çalışma için kısmî- yansımalarına dikkat çekilecektir. Bu konuda; Türkçe-Arapça atasözleri odaklı yıllardır devam ettiğimiz karşılaştırmalı kaynak taramalarımız, derleme ve gözlemlerimiz neticesinde Türkiye Türkçesi yahut Anadolu ağızları ile kelimesi kelimesine aynı olan, aynı anlam ve bağlamda da kullanılabilen; ancak Mardin Merkez Arapçası özelinde daha geniş anlam ve bağlamlarda da kullanıldıklarını tespit ettiğimiz üç atasözü incelenerek konunun farklı ve örtük yönlerini ortaya çıkaran bulgular paylaşılacaktır.
Anahtar Kelimeler
Türkçe Arapça Mardin Merkez Arapçası Dil İlişkileri Atasözleri
Kaynakça
- Abdülhadioğlu, A. (2019a). Dilsel ve kültürel özellikleri bakımından Mardin Arapça lehçesi. The Journal of Mesopotamian Studies, 4(1), 3-22.
- ____________. (2019b). Sözlü kültür bağlamında Mardin Arapça atasözleri. İstanbul: Kriter Yayınevi.
- Acat, Y. (2016). Mhallemî lehçesinde kullanılan atasözü ve deyimlerin fasih Arapçada kullanılan atasözü ve deyimlerle mukayesesi. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 8(2), 694-704.
- _____. (2017). Mhallemî lehçesinde kullanılan atasözü ve deyimlerin Siirt Arapçasında kullanılan atasözü ve deyimlerle mukayesesi. The Journal of Academic Social Science Studies, 62, 245-254.
- _____. (2018). Anadolu’da konuşulan Arap diyalektleri üzerine Avrupa ve Türkiye’de yapılan çalışmalar. Turkish Studies, 13(5), 29-44.
- Akalın, Ş. H., Toparlı, R., Tezcan Aksu, B. (2009). Atasözleri ve deyimler sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu. Erişim adresi: https://sozluk.gov.tr/
- Akar, A. (2010). Türkçe-Arapça arasındaki sözcük ilişkileri. Karadeniz, 8, 9-16.
- Aksan, D. (2009a). Anlambilim anlambilim konuları ve Türkçenin anlambilimi (4. bs.). Ankara: Engin Yayınevi.
- ______. (2009b). Her yönüyle dil: Ana çizgileriyle dilbilim (5. bs.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Aksoy, Ö. Â. (1988). Atasözleri ve deyimler sözlüğü. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
- Aksoy, Ö. Â., Dilçin, C., Acarlar, K., Tolluoğlu, M., Kutlar, P., Püsküllüoğlu, Y. & Şener, N. (2009). Bölge ağızlarında atasözleri ve deyimler I-II (4. bs.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Albayrak, N. (2009). Türkiye Türkçesinde atasözleri. İstanbul: Kapı Yayınları.
- Alp, M. (2011). Farklı iki açıdan Arapça: Fusha ve avamca. Çukurova Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 11(2), 87-110.
- Arslan, A. (2018). Türkiye’de Arap lehçeleri araştırmaları ve öğretilmesi konusunda olumsuz yaklaşımın nedenleri. Social Sciences Studies Journal, 4(14), 496-505.
- Avram Galanti (2004). Türkiye ve Sâmî dilleri. (N. Ceviz & M. Yıldız, Haz.). Nüsha, 4(15), 97-106.
- Aytaç, B. (1994). Arap lehçelerindeki Türkçe kelimeler. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
- Bergstrasser, G. (2006). Sâmî dilleri tarihi (H. Kılıç & E. Tanrıverdi, Çev.). İstanbul: Anka Yayınları.
- Buran, A. & Çak, B. Y. (2019). Türkiye’de diller ve etnik gruplar (2. bs.). Ankara: Akçağ Yayınları.
- Çobanoğlu, Ö. (2004). Türk dünyası ortak atasözleri sözlüğü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
- Durmuş, İ. (2004). Mesel. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 29, s. 293-297). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
- Eker, S. (2008). Türk dili tarihinde bir dilbilimsel temas bölgesi olarak Diyarbakır. B. Yediyıldız & K. Tomenendal (Ed.), Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Diyarbakır içinde (s. 91-110). Ankara: Diyarbakır Valiliği ve Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
- ____. (2010). Türkçe-Farsça dil ilişkilerinde anlam kopyaları üzerine notlar. N. Güngör Ergan, E. Burcu & B. Şahin (Ed.), Prof. Dr. M. Cihat Özönder’in Anısına Sosyoloji Yazıları I içinde (s. 197-211). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
- el-Meydânî (2002). Majma’ al-amthâl (C. I-IV). (ed-Duktûr Cân ‘Abdullâh Tumâ, Neş.). Beirut, Lebanon: Dar Sader Publishers.
- Fady, G. A. G. (2017). Mısır Arapçasında Türkçe unsurlar. Uluslararası Türkoloji Araştırmaları ve İncelemeleri Dergisi, 2(1), 1-20.
- Grigore, G. (2017). Fushā Arabic vocabulary borrowed by Mardini Arabic via Turkish. M. Sartori, M. E. B. Giolfo & P. Cassuto (Ed.), in Approaches to the History and Dialectology of Arabic in Honor of Pierre Larcher (pp. 435-450). Leiden-Boston: Brill.
- Jastrow, O. (2006a). Arabic dialects in Turkey-towards a comperative typology-. Türk Dilleri Araştırmaları, 16, 153-164.
- _______. (2006b). Anatolian Arabic. Encyclopedia of Arabic Language and Linguistics (pp. 87-96). Leiden: Brill.
- _______. (2015). The position of Mardin Arabic in the Mesopotamian-Levantine dialect continuum. L. Edzard (Ed.), Offprint from Arabic and Semitic Linguistics Contextualized A Festschrift for Jan Retsö, 177-189.
- Johanson, L. (2014). Türkçe dil ilişkilerinde yapısal etkenler (2. bs.). (N. Demir, Çev.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- ________. (1998). Code-copying in İrano-Turkic. Language Sciences, Vol. 20, No. 3, 325-337.
- Karaağaç, G. (2008). Türkçe verintiler sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Koçak, İ. (1991). Arap atasözleri. DTCF Dergisi, 35(1), 171-179.
- Kuş, B. & Akdağ, S. (2012). Bazı Arap lehçelerinde kullanılan Türkçe sonekler üzerine yeni bir inceleme. Turkish Studies, 7(1), 1567-1582.
- Muallim Nâci. (2002). Arap edebiyatında deyimler ve atasözleri, sânihâtü’l-Arab (3. bs.). (Ö. H. Özalp, Haz.). İstanbul: Yeni Zamanlar Yayınevi.
- Özafşar, M. E., Ünal, İ. H., Ünal, Y., Erul, B., Martı, H., Demir, M. (Ed.). (2013). Hadislerle İslam (2. bs.). (C. 1). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı. Erişim adresi: https://hadislerleislam.diyanet.gov.tr/indexarama.php
- Özezen-Yüceol, M. (2016). Çukurova Arapçasına Türkçeden geçmiş fiil kökleri. Ç. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 25(3), 195-214.
- Prochazka, S. (2005). The Turkish contribution to the Arabic lexicon. E. A. Csato, B. Isaksson & C. Jahani (Ed.), in Linguistic Convergence and Areal Diffusion: Case Studies from İranian, Semitic and Turkic (pp. 191-202). London-New York: RoutledgeCurzon.
- _________. (2009). Turkish loanwords. Kees Versteegh (Ed.), in Encyclopaedia of Arabic Language and Linguistic (Vol. IV, pp. 589-594). Leiden: Brill.
- Şayır, M. (2017). Mardin’de konuşulan Arapça lehçenin sesbilgisi biçimbilgisi ve sözdizimi bakımından incelenmesi (Doktora tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
- Taşağıl, A. (2010). Talas savaşı. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 39, s. 501). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
- Uzun, N. E. (2014). Dillerin toplumdilbilimsel statüleri ve Türkiye’deki diller. V. D. Günay & S. Aslan Karakul (Ed.), Zeynel Kıran’a armağan içinde (s. 29-51). İstanbul: Papatya Bilim.
- Yazıcı, N. (2003). Atasözleri ve deyimler. İstanbul: Rağbet Yayınları.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Dilbilim |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Eylül 2021 |
| Gönderilme Tarihi | 29 Temmuz 2021 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2021Cilt: 6 Sayı: 2 |
Cited By
TÜRKÇE-ARAPÇA DİL ETKİLEŞİMİ BAĞLAMINDA ZARFLAR “MANSÛBÂT”
Uluslararası Dil Edebiyat ve Kültür Araştırmaları Dergisi
https://doi.org/10.37999/udekad.1533411
TÜRKİYE’DEKİ MAHALLİ ARAP LEHÇELERİ ÜZERİNE BİR BİBLİYOGRAFYA DENEMESİ
Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD)
https://doi.org/10.30627/cuilah.1278633
The Journal of Mesopotamian Studies (JMS) Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası ile lisanslanmıştır.