Öz
In this study, we have tried to explain why we consider Faqî Tayran to be the founder of Kurdish verse story writing. Faqî Tayran clearly stands out among the poets of his time in the field of verse stories. In our study, we have addressed some of the confusion over the Kurdish verse story. We drew attention to the fact that there are works attributed to some famous poets in classical Kurdish literature, but the identity of the authors has not yet been clarified. This subject has not been the subject of a special study until now. In this study, we wanted to draw attention to Faqî Tayran's aspect of story writing. Since this subject is also an important subject in the literatures of nearby geographies, we have reviewed their literature and presented examples from them as well, and we have given examples from Kurdish literature and studied four verse stories of Faqî Tayran. In this study, in addition to the literature review, we benefited from the existing studies and compared the findings. As a result of our study, Faqî Tayran stands out as a founder in this field in Kurdish literature with his four verse stories.
Anahtar Kelimeler
Kurdish Literature Poetic Stories Manzum Stories Kurdish Manzums Faqî Tayran
Kaynakça
- Adak, A. (2015). Ekola Aqtepeyê ya Edebiyatê û Hizra Kurdîtî-Elewîtî-Neqşebendîtiyê. Stenbol. Nûbihar.
- Adak, A. (2019). Teşeyên nezmê: Di edebiyata kurdî ya klasîk de (Çapa yekem, C. 1). Stenbol. Nûbihar.
- Akyel, Z. (2021). Silvan’ın Tarihi Yapıları Ve Üzerlerindeki Bazı Figürler (1. bs, C. 1). Ankara. Son Çağ Yayıncılık.
- Bottero, J. (2005). Gılgamış Destanı; Ölmek İsteyen Büyük İnsan (O. Suda, Çev.; Sy 2; 1. bs, C. 1). İstanbul. Yapı Kredi Yayınları.
- Cemiloğlu, M. (2015). İlköğretim Okullarında Türkçe Öğretimi (6. bs, C. 1). İstanbul. Alfa Aktüel Yayınları.
- Ci̇hani̇, P. (2019). Feqiyê Teyran’ın Şiirlerinde Üslup. Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi, 5(10), Art. 10.
- Dereşî, S., & Elî, D. (2011). Dîwana Feqiyê Teyran (Çapa 1, C. 1). Amed. Lîs Basın-Yayın.
- Dilovan, S. (2018). Dîwan / Melayê Cizîrî (5. bs, C. 1). Stenbol. Nûbihar Yayınları.
- el-Bustânî, S. (1905). İlyâzetul Hûmîrûs (C. 1). Kahire.
- Ertekin, M. Z. û Basuğuy, B. (2022). Feqiyê Teyran : Şai’rê Hikmet û Nesîhetê. Timurtaş, A. û Tek, A. û Özdaş, H. û Ahmad, H. O. û Acar, M. (Ed). Feqînasî. 63-93. Ankara: Peywend.
- Gemi, A. (2018), Çend Agahî Derheq Jiyana Feqe Reşîd û Sirru’l-Mehşera Wî de. Nûbihar Akademî, Jimar 9, Sal 5, 127- 145.
- Gemi, A. (2016). Feriduddin Attar’ın Etkisinde Gelişen Gülşehrî Ve Feqiyê Teyran’ın Şeyh San‘An Hikâyelerinin Mukayesesi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(45), 10.
- Geverî, A. (2013). Yûsuf û Zuleyxa: Selîmiyê Hîzanî (Çapa yekê, C. 1). Stenbol. Nûbihar.
- Gökçek, F. (2014). Mehmet Akif’in Şiir Dünyası (1. bs, C. 1-1). İstanbul. Dergah Yayınları.
- Guerber, H. A. (2010). Destanlar Kitabı (1. bs, C. 1). İzmir. İlya Yayınevi.
- Güzel, A., & Torun, A. (2020). Türk Halk Edebiyatı El Kitabı (10. bs, C. 1). Ankara. Akçağ Yayınları.
- Ilı, E. (2019). Feqiyê Teyran'nın Varlık Görüşü. Hejmara Weşandinê: 537105). [Yüksek Lisans Tezi, Mardin Artuklu Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/.
- Karaca, F. (2021). Berawirdkirinek Li Ser Qesîdeya Avê Ya Fûzûlî û Helbesta Ey Av û Avê Ya Feqiyê Teyranî ji Alîyê Hêmana Avê ve . Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi , 7 (13) , 9-35.
- Külter, Y. (2023). Feqîyê Teyran'ın Kelamî Görüşleri. (Yayın No:793159). [Yüksek Lisans Tezi, Şırnak Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/.
- Köprülü, M. F. (2009). Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara. Akçağ Yayınları.
- Orkin, Ş. (2015). Di Berhemên Feqiyê Teyran De Hêmanên Tesewufî. (Hejmara Weşandinê: 415846). [Teza Lîsansa Bilind, Zanîngeha Muş alparslanê]. https://tez.yok.gov.tr/.
- Öztürk, Ö. (2016). Dünya Mitolojisi (1. bs, C. 1). Ankara. Nika Yayınevi.
- Sadinî, M. X. (2022). Mela Huseynê Bateyî—Dîwan Berhem û Helbestên wî (4. bs, C. 1). Stenbol. Nûbihar.
- Sağlık, Ş. (2005). Dergah I Edebiyat Sanat Kültür Dergisi. İslami dergiler projesi, 190, 12-16. İstanbul.
- Saydun, E. (2018). Teşe û Ciwankarîyên Wêjeyî Di Dîwana Feqiyê Teyran De. (Hejmara Weşandinê: 505074). [Teza Lîsansa Bilind, Zanîngeha Van Yüzüncü Yılê]. https://tez.yok.gov.tr/.
- Şişman, B., & Kuzubaş, M. (2017). Şehname’nin Türk Kültür ve Edebiyatına Etkileri (C. 1-1). İstanbul. Ötüken Neşriyat.
- Tenik, A. (2021). Sûfî Feqiyê Tayran’ın “Ey Av û Av” Şiirinde Varlık Dili. Maardin. Artuklu Akademi, 2021/8(2), 382-399.
- Usta, İ. (2020). Arap Edebiyatında Edebi Bir Tür Olarak Destan. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 47, 375-392.
- Uygur, S. (2005). Türlerarası İlişkiler Açısından Ziya Osman Saba’nın Şiir ve Öyküleri [Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi .
- Xanî, E. (2022). Mem û Zîn. (Amadekar: Huseyn Şemrexî). Çapa Şeşem. Stenbol. Nûbihar.
- Yıldırım, N. (2015). İran Mitolojisi (2. bs, C. 1). İstanbul. Pinhan Yayıncılık.
- Yıldız, A. (2016). Qewlê Hespê Reş (Metn û Lêkolîn) [Teza Lîsansa Bilind]. Mardin Artuklu Üniversitesi.
Öz
Me di vê xebata xwe de berê xwe da yek ji taybetmendîyên Feqîyê Teyran ku çima divê wekî danêrê çîrokeşi'ra kurdî bê nasîn. Di mijara çîrokeşi'ran de Feqî li gor helbestkarên serdema xwe bi awayekî ber bi çav derdikeve pêş. Li ser çîrokeşi'rên kurdî hin aloziyên neçareserkirî hene ku xebata me li wan alozîyan hûr bibe. Di edebiyata kurdî ya klasîk de hin berhemên xwedînedîyar hene û ev nisbetî hin helbestkarên navdar bûne me bal kişinde ser vê. Ev mijara heta niha nebûbû mijara xebateke taybet, di vê xebatê de jî me balkişand li ser çîrokenûsîya Feqîyê Teyran. Ji ber ku mijara me di mijarên edebiyata zimanên din yê dinyayê de jî mijareke girîng e me berê xwe da lîteratura edebiyatên nêz û ji wan mînak anîn, piştre me nimûneyên kurdî yên derveyê Feqî û herî dawî her çar berhemên Feqî anîn. Me di xebata xwe de berê xwe da têgerîna lîteraturê ji çavkanîyên heyî sûd wergirt û herî dawî dane dan berhev. Di encema xebata me de derket ku Feqîyê Teyran bi çar berhemên xwe yên çîrokeşi'r di edebiyata kurdî de bûye danêrê vê qadê.
Anahtar Kelimeler
Edebiyata Kurdî Çîrokên Menzûm Menzûmên Kurdî Feqiyê Teyran Çîrokeşi'r
Kaynakça
- Adak, A. (2015). Ekola Aqtepeyê ya Edebiyatê û Hizra Kurdîtî-Elewîtî-Neqşebendîtiyê. Stenbol. Nûbihar.
- Adak, A. (2019). Teşeyên nezmê: Di edebiyata kurdî ya klasîk de (Çapa yekem, C. 1). Stenbol. Nûbihar.
- Akyel, Z. (2021). Silvan’ın Tarihi Yapıları Ve Üzerlerindeki Bazı Figürler (1. bs, C. 1). Ankara. Son Çağ Yayıncılık.
- Bottero, J. (2005). Gılgamış Destanı; Ölmek İsteyen Büyük İnsan (O. Suda, Çev.; Sy 2; 1. bs, C. 1). İstanbul. Yapı Kredi Yayınları.
- Cemiloğlu, M. (2015). İlköğretim Okullarında Türkçe Öğretimi (6. bs, C. 1). İstanbul. Alfa Aktüel Yayınları.
- Ci̇hani̇, P. (2019). Feqiyê Teyran’ın Şiirlerinde Üslup. Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi, 5(10), Art. 10.
- Dereşî, S., & Elî, D. (2011). Dîwana Feqiyê Teyran (Çapa 1, C. 1). Amed. Lîs Basın-Yayın.
- Dilovan, S. (2018). Dîwan / Melayê Cizîrî (5. bs, C. 1). Stenbol. Nûbihar Yayınları.
- el-Bustânî, S. (1905). İlyâzetul Hûmîrûs (C. 1). Kahire.
- Ertekin, M. Z. û Basuğuy, B. (2022). Feqiyê Teyran : Şai’rê Hikmet û Nesîhetê. Timurtaş, A. û Tek, A. û Özdaş, H. û Ahmad, H. O. û Acar, M. (Ed). Feqînasî. 63-93. Ankara: Peywend.
- Gemi, A. (2018), Çend Agahî Derheq Jiyana Feqe Reşîd û Sirru’l-Mehşera Wî de. Nûbihar Akademî, Jimar 9, Sal 5, 127- 145.
- Gemi, A. (2016). Feriduddin Attar’ın Etkisinde Gelişen Gülşehrî Ve Feqiyê Teyran’ın Şeyh San‘An Hikâyelerinin Mukayesesi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(45), 10.
- Geverî, A. (2013). Yûsuf û Zuleyxa: Selîmiyê Hîzanî (Çapa yekê, C. 1). Stenbol. Nûbihar.
- Gökçek, F. (2014). Mehmet Akif’in Şiir Dünyası (1. bs, C. 1-1). İstanbul. Dergah Yayınları.
- Guerber, H. A. (2010). Destanlar Kitabı (1. bs, C. 1). İzmir. İlya Yayınevi.
- Güzel, A., & Torun, A. (2020). Türk Halk Edebiyatı El Kitabı (10. bs, C. 1). Ankara. Akçağ Yayınları.
- Ilı, E. (2019). Feqiyê Teyran'nın Varlık Görüşü. Hejmara Weşandinê: 537105). [Yüksek Lisans Tezi, Mardin Artuklu Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/.
- Karaca, F. (2021). Berawirdkirinek Li Ser Qesîdeya Avê Ya Fûzûlî û Helbesta Ey Av û Avê Ya Feqiyê Teyranî ji Alîyê Hêmana Avê ve . Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi , 7 (13) , 9-35.
- Külter, Y. (2023). Feqîyê Teyran'ın Kelamî Görüşleri. (Yayın No:793159). [Yüksek Lisans Tezi, Şırnak Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/.
- Köprülü, M. F. (2009). Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara. Akçağ Yayınları.
- Orkin, Ş. (2015). Di Berhemên Feqiyê Teyran De Hêmanên Tesewufî. (Hejmara Weşandinê: 415846). [Teza Lîsansa Bilind, Zanîngeha Muş alparslanê]. https://tez.yok.gov.tr/.
- Öztürk, Ö. (2016). Dünya Mitolojisi (1. bs, C. 1). Ankara. Nika Yayınevi.
- Sadinî, M. X. (2022). Mela Huseynê Bateyî—Dîwan Berhem û Helbestên wî (4. bs, C. 1). Stenbol. Nûbihar.
- Sağlık, Ş. (2005). Dergah I Edebiyat Sanat Kültür Dergisi. İslami dergiler projesi, 190, 12-16. İstanbul.
- Saydun, E. (2018). Teşe û Ciwankarîyên Wêjeyî Di Dîwana Feqiyê Teyran De. (Hejmara Weşandinê: 505074). [Teza Lîsansa Bilind, Zanîngeha Van Yüzüncü Yılê]. https://tez.yok.gov.tr/.
- Şişman, B., & Kuzubaş, M. (2017). Şehname’nin Türk Kültür ve Edebiyatına Etkileri (C. 1-1). İstanbul. Ötüken Neşriyat.
- Tenik, A. (2021). Sûfî Feqiyê Tayran’ın “Ey Av û Av” Şiirinde Varlık Dili. Maardin. Artuklu Akademi, 2021/8(2), 382-399.
- Usta, İ. (2020). Arap Edebiyatında Edebi Bir Tür Olarak Destan. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 47, 375-392.
- Uygur, S. (2005). Türlerarası İlişkiler Açısından Ziya Osman Saba’nın Şiir ve Öyküleri [Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi .
- Xanî, E. (2022). Mem û Zîn. (Amadekar: Huseyn Şemrexî). Çapa Şeşem. Stenbol. Nûbihar.
- Yıldırım, N. (2015). İran Mitolojisi (2. bs, C. 1). İstanbul. Pinhan Yayıncılık.
- Yıldız, A. (2016). Qewlê Hespê Reş (Metn û Lêkolîn) [Teza Lîsansa Bilind]. Mardin Artuklu Üniversitesi.
Öz
Bu çalışmamızda Faqîyê Teyran'nın özelliklerinden biri olan manzum hikaye yazıcılığının neden kurucusu olduğunu aktarmaya çalıştık. Manzum hikaye konusun Feqîyê Teyran döneminin şairleri arasından açık bir şekilde öne çıkmaktadır. Çalışmamızda kürtçe manzum hikayeler üzerine olan bazı karışılıklara değindik. Klasik kürt edebiyatında sahibi belli olmayan bazı eserler var ve bu eserler ünlü şairlere nisbet edilir bizde buna dikkat çektik. Bu konu şuana kadar özel bir çalışmanın konusu olmamıştı bizde bu çalışmamızda Feqîyê Teyran‘nın hikaye yazıcılığı yönüne dikkat çekmek istedik. Bu konu yakın coğrafya edebiyatlarında da önemli bir konu olduğu için onların da literatür taramasını yapıp onlardan da örnekler sunduk, kürt edebiyatından örnekler vererek Feqîyê Teyran'nın dört manzum hikayesini işledik. Bu çalışmamızda literatür taramasının yanında var olan çalışmlardan istifade edip bulguları karşılaştırdık. Çalışmamızın sonucunda Feqîyê Teyran dört manzum hikaye eseri ile kürt edebiyatında bu alanda kurucu olarak çıkmaktadır.
Anahtar Kelimeler
Kürt Edebiyatı Şiirsel Hikayeler Manzum Hikaye Kürtçe Manzumeler Feqiyê Teyran
Kaynakça
- Adak, A. (2015). Ekola Aqtepeyê ya Edebiyatê û Hizra Kurdîtî-Elewîtî-Neqşebendîtiyê. Stenbol. Nûbihar.
- Adak, A. (2019). Teşeyên nezmê: Di edebiyata kurdî ya klasîk de (Çapa yekem, C. 1). Stenbol. Nûbihar.
- Akyel, Z. (2021). Silvan’ın Tarihi Yapıları Ve Üzerlerindeki Bazı Figürler (1. bs, C. 1). Ankara. Son Çağ Yayıncılık.
- Bottero, J. (2005). Gılgamış Destanı; Ölmek İsteyen Büyük İnsan (O. Suda, Çev.; Sy 2; 1. bs, C. 1). İstanbul. Yapı Kredi Yayınları.
- Cemiloğlu, M. (2015). İlköğretim Okullarında Türkçe Öğretimi (6. bs, C. 1). İstanbul. Alfa Aktüel Yayınları.
- Ci̇hani̇, P. (2019). Feqiyê Teyran’ın Şiirlerinde Üslup. Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi, 5(10), Art. 10.
- Dereşî, S., & Elî, D. (2011). Dîwana Feqiyê Teyran (Çapa 1, C. 1). Amed. Lîs Basın-Yayın.
- Dilovan, S. (2018). Dîwan / Melayê Cizîrî (5. bs, C. 1). Stenbol. Nûbihar Yayınları.
- el-Bustânî, S. (1905). İlyâzetul Hûmîrûs (C. 1). Kahire.
- Ertekin, M. Z. û Basuğuy, B. (2022). Feqiyê Teyran : Şai’rê Hikmet û Nesîhetê. Timurtaş, A. û Tek, A. û Özdaş, H. û Ahmad, H. O. û Acar, M. (Ed). Feqînasî. 63-93. Ankara: Peywend.
- Gemi, A. (2018), Çend Agahî Derheq Jiyana Feqe Reşîd û Sirru’l-Mehşera Wî de. Nûbihar Akademî, Jimar 9, Sal 5, 127- 145.
- Gemi, A. (2016). Feriduddin Attar’ın Etkisinde Gelişen Gülşehrî Ve Feqiyê Teyran’ın Şeyh San‘An Hikâyelerinin Mukayesesi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(45), 10.
- Geverî, A. (2013). Yûsuf û Zuleyxa: Selîmiyê Hîzanî (Çapa yekê, C. 1). Stenbol. Nûbihar.
- Gökçek, F. (2014). Mehmet Akif’in Şiir Dünyası (1. bs, C. 1-1). İstanbul. Dergah Yayınları.
- Guerber, H. A. (2010). Destanlar Kitabı (1. bs, C. 1). İzmir. İlya Yayınevi.
- Güzel, A., & Torun, A. (2020). Türk Halk Edebiyatı El Kitabı (10. bs, C. 1). Ankara. Akçağ Yayınları.
- Ilı, E. (2019). Feqiyê Teyran'nın Varlık Görüşü. Hejmara Weşandinê: 537105). [Yüksek Lisans Tezi, Mardin Artuklu Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/.
- Karaca, F. (2021). Berawirdkirinek Li Ser Qesîdeya Avê Ya Fûzûlî û Helbesta Ey Av û Avê Ya Feqiyê Teyranî ji Alîyê Hêmana Avê ve . Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi , 7 (13) , 9-35.
- Külter, Y. (2023). Feqîyê Teyran'ın Kelamî Görüşleri. (Yayın No:793159). [Yüksek Lisans Tezi, Şırnak Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/.
- Köprülü, M. F. (2009). Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara. Akçağ Yayınları.
- Orkin, Ş. (2015). Di Berhemên Feqiyê Teyran De Hêmanên Tesewufî. (Hejmara Weşandinê: 415846). [Teza Lîsansa Bilind, Zanîngeha Muş alparslanê]. https://tez.yok.gov.tr/.
- Öztürk, Ö. (2016). Dünya Mitolojisi (1. bs, C. 1). Ankara. Nika Yayınevi.
- Sadinî, M. X. (2022). Mela Huseynê Bateyî—Dîwan Berhem û Helbestên wî (4. bs, C. 1). Stenbol. Nûbihar.
- Sağlık, Ş. (2005). Dergah I Edebiyat Sanat Kültür Dergisi. İslami dergiler projesi, 190, 12-16. İstanbul.
- Saydun, E. (2018). Teşe û Ciwankarîyên Wêjeyî Di Dîwana Feqiyê Teyran De. (Hejmara Weşandinê: 505074). [Teza Lîsansa Bilind, Zanîngeha Van Yüzüncü Yılê]. https://tez.yok.gov.tr/.
- Şişman, B., & Kuzubaş, M. (2017). Şehname’nin Türk Kültür ve Edebiyatına Etkileri (C. 1-1). İstanbul. Ötüken Neşriyat.
- Tenik, A. (2021). Sûfî Feqiyê Tayran’ın “Ey Av û Av” Şiirinde Varlık Dili. Maardin. Artuklu Akademi, 2021/8(2), 382-399.
- Usta, İ. (2020). Arap Edebiyatında Edebi Bir Tür Olarak Destan. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 47, 375-392.
- Uygur, S. (2005). Türlerarası İlişkiler Açısından Ziya Osman Saba’nın Şiir ve Öyküleri [Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi .
- Xanî, E. (2022). Mem û Zîn. (Amadekar: Huseyn Şemrexî). Çapa Şeşem. Stenbol. Nûbihar.
- Yıldırım, N. (2015). İran Mitolojisi (2. bs, C. 1). İstanbul. Pinhan Yayıncılık.
- Yıldız, A. (2016). Qewlê Hespê Reş (Metn û Lêkolîn) [Teza Lîsansa Bilind]. Mardin Artuklu Üniversitesi.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Kürtçe |
|---|---|
| Konular | Kürt Dili, Edebiyatı ve Kültürü, Sanat ve Edebiyat |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 20 Ekim 2023 |
| Gönderilme Tarihi | 7 Nisan 2023 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2023Sayı: Özel Sayı - Klasik Kürt Edebiyat Özel Sayısı |
The Journal of Mesopotamian Studies (JMS) Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası ile lisanslanmıştır.