Öz
Aheng ve mûsikî klasik edebiyatın iki temel unsurudur. Klasik edebiyat esas olarak bu iki unsura dayanmaktadır. Birbirini tamamlayan bu iki önemli unsur, klasik şiirde belli ölçüt, kalıp ve üsluplara göre karşımıza çıkar. Klasik şiirde aheng ve mûsikînin temel ölçütü aruz veznidir ki aruz vezni klasik şiirde aheng ve mûsikîyi oluşturan dışsal bir unsur olarak tanımlanmıştır. Ayrıca klasik şiirde içsel aheng ve mûsîki ise kafiye, iç kafiye, redif ve edebi sanatlarıyla tesis edilir. Klasik Kürt Edebiyatında Feqîyê Teyran, şiirlerindeki ritim, aheng ve mûsikî ile tanınmaktadır ve böylelikle Feqî'nin şiirlerinin şarkı sözü haline gelmesini, halk ozanları tarafından okunabilmesini ve halk tarafından kolaylıkla ezberlenebilmesini sağlamıştır. Dolayısıyla bu çalışmamızda amacımız Feqîyê Teyran'ın şiirlerindeki aheng ve mûsîki unsurlarını bu ölçüt ve kalıplara göre analiz edip tespit etmektir. Ayrıca aheng ve mûsîki ilgili bu metinde Feqî'nin şiirlerinde hangi vezin ölçüsünü kullandığını araştırmaktır. Vezin kullanımında hangi kalıpları daha çok kullanmış ve hangi edebi sanatlardan yararlanmıştır, araştırıp tespit etmektir. Bu amaçla ve bu çerçevede Feqîyê Teyran'ın şiirleri ile ilgili çalişmamızı yaptık ve sonuç olarak Feqîyê Teyran'ın şiirlerinde aheng ve mûsîkinin tüm dışsal ve içsel unsurlarını başarıyla kullandığı tespit edildi.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Adak, A. (2013). Destpêka Edebiyata Kurdî ya Klasîk, çapa yekem, İstanbul: Nûbihar.
- Adak, A. (2017). Dengê Ahengê di Helbestên Melayê Cizîrî de, Mukaddime, 8(3), 41-76.
- Cîhanî, P. Feqîyê Teyran’ın Şiirlerinde Üslup. Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi, 5(10), 101-122.
- Dêreşî, S. (2005) Dîwana Feqîyê Teyran, çapa yekem, Dihok: Dezgeha Sipîrêz ya Çap û Weşanê.
- Ertekin, Z. Açar, Z. (2015). Di Kurmancî De Cotepeyv û Cureyên Wan. Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi, 1(1), 82-92.
- Hemedemîn, Y. R. Ehmed, H. U. (2022). Bunyadî Rîtim û Mosîqay Klasîkî le Şî’rekanî Feqê Teyran da.
- Gül, M. (2013). Usûlî’nin Dilinde Ahengi Sağlayan Unsurlar Üzerine Bir Deneme. İdil Sanat ve Dil Dergisi, 2(06), 122-157.
- Sadinî. M. X. (2011). Feqiyê Teyran Jiyan, Berhem û Helbestên Wî, çapa pençem, İstanbul: Nûbihar.
- Sadinî. M. X. (2020). Feqiyê Teyran Jiyan, Berhem û Helbestên Wî, çapa pençem, İstanbul: Nûbihar.
- Savran, Ö. (2007). Ahengi Sağlayan Unsurların Kullanımı Yönüyle Neşati’nin Şiirleri. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, (17), 221-230.
- Saydun, E. (2018). Teşe û Ciwankarîyên Wêjeyî di Helbesta Feqîyê Teyran de, Teza Lîsansa Bilind ya Neçapbûyî.
- Sucu, A. Ö. Hâce Muhammed Lütfî Efendi’nin “Hülâsatü’l-Hakâyik” Adlı Eserinde Ses ve Ahenge Dayalı Sanatlar. 2020, sayı 69, 79-117.
- Özbektaş, Ş. Mostarlı Hasan Ziyâî’nin Şiirlerinde Ahenk. Türk Ekini, (8), 1-47.
- Şenyurt, M. Hayâlî Bey’in Gazellerinde Söz Sanatlarına Dayalı Âhenk Unsurları. Uluslararası Afro-Avrasya Araştırmaları Dergisi , 3 (5), 106-116.
- Özen, İ. (2015). Tevfik Fikretin Şiirnde Hissedilen Musiki. The Journel Of Academic Social Science, (11), 251-262.
- Yıldırım, K. (2014). Dîwan Feqiyê Teyran, çapa yekem, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
- Yıldız, S. (2006). Mustafa Seyit Sutüven’in Şiirinde Âhenk Unsurları. Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Merkezi.
Öz
Harmony and music are two basic elements of classical literature, and classical literature is built on these two elements. These two important and mutually complementary elements appear in classical poetry according to certain dimensions, patterns and styles. The main measure of harmony and music in classical poetry is prosody meter, which is defined as the harmony and external music in the classical poetry. Also, in classical poetry, the harmony and musicality of a name is established through rhyme, internal ryhme, rime, and through literary arts. In Classical Kurdish Literature, Feqiyê Teyran is known for the rhythm, harmony and music of his poems, which made Feqi's poems become lyrics and can be recited by singers and easily recited by the people. Therefore, in this work, our goal is to analyze and identify the elements of harmony and music in Feqiyê Teyran's poems according to these standards and patterns. In addition, this article examines in relation to harmony and music, what kind of prosody did Feqi use in his poems and which style did he use more in the use of prosody and what skills did he benefit from in literary arts. For this purpose, we did our work on the poems of Feqiyê Teyran and as a result, it came out that Feqiyê Teyran used all external elements of harmony and music in his poems in a systematic way.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Adak, A. (2013). Destpêka Edebiyata Kurdî ya Klasîk, çapa yekem, İstanbul: Nûbihar.
- Adak, A. (2017). Dengê Ahengê di Helbestên Melayê Cizîrî de, Mukaddime, 8(3), 41-76.
- Cîhanî, P. Feqîyê Teyran’ın Şiirlerinde Üslup. Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi, 5(10), 101-122.
- Dêreşî, S. (2005) Dîwana Feqîyê Teyran, çapa yekem, Dihok: Dezgeha Sipîrêz ya Çap û Weşanê.
- Ertekin, Z. Açar, Z. (2015). Di Kurmancî De Cotepeyv û Cureyên Wan. Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi, 1(1), 82-92.
- Hemedemîn, Y. R. Ehmed, H. U. (2022). Bunyadî Rîtim û Mosîqay Klasîkî le Şî’rekanî Feqê Teyran da.
- Gül, M. (2013). Usûlî’nin Dilinde Ahengi Sağlayan Unsurlar Üzerine Bir Deneme. İdil Sanat ve Dil Dergisi, 2(06), 122-157.
- Sadinî. M. X. (2011). Feqiyê Teyran Jiyan, Berhem û Helbestên Wî, çapa pençem, İstanbul: Nûbihar.
- Sadinî. M. X. (2020). Feqiyê Teyran Jiyan, Berhem û Helbestên Wî, çapa pençem, İstanbul: Nûbihar.
- Savran, Ö. (2007). Ahengi Sağlayan Unsurların Kullanımı Yönüyle Neşati’nin Şiirleri. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, (17), 221-230.
- Saydun, E. (2018). Teşe û Ciwankarîyên Wêjeyî di Helbesta Feqîyê Teyran de, Teza Lîsansa Bilind ya Neçapbûyî.
- Sucu, A. Ö. Hâce Muhammed Lütfî Efendi’nin “Hülâsatü’l-Hakâyik” Adlı Eserinde Ses ve Ahenge Dayalı Sanatlar. 2020, sayı 69, 79-117.
- Özbektaş, Ş. Mostarlı Hasan Ziyâî’nin Şiirlerinde Ahenk. Türk Ekini, (8), 1-47.
- Şenyurt, M. Hayâlî Bey’in Gazellerinde Söz Sanatlarına Dayalı Âhenk Unsurları. Uluslararası Afro-Avrasya Araştırmaları Dergisi , 3 (5), 106-116.
- Özen, İ. (2015). Tevfik Fikretin Şiirnde Hissedilen Musiki. The Journel Of Academic Social Science, (11), 251-262.
- Yıldırım, K. (2014). Dîwan Feqiyê Teyran, çapa yekem, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
- Yıldız, S. (2006). Mustafa Seyit Sutüven’in Şiirinde Âhenk Unsurları. Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Merkezi.
Öz
Aheng û mûsîqî du hêmanên bingehîn ên edebîyata klasîkê ne. Edebîyata klasîk xusûsên ji hêla rûxsarê ve li ser van herdu hêmanan hatîye sazkirin. Ev herdu hêmanên muhîm û hevûdu temamker di helbesta klasîk de li gor hin pîvan, qalib û şêwazan xuya dibe. Pîvana sereke ya ahengsaz û musîqîsazîyê di helbesta klasîk de kêşa erûzê ye ku kêşa erûzê di helbesta klasîk de wek aheng û mûsîqîya derekî hatîye pênasekirin. Her wiha di helbesta klasîk de aheng û mûsîqîya navekî jî bi rêya serwa, serwaya hundurîn, paşserwayê û bi rêya hunerên bedi‘îyê (ciwankarî) têne sazkirin. Di Edebîyata Kurdî ya Klasîk de Feqîyê Teyran bi rîtm û aheng û mûsîqîya helbestên xwe ve tê naskirin ku vê yeke kirîye ku helbestên Feqî bibin kilam û ji alîyê dengbêjan ve bên gotin û ji alîyê gel ve bi hêsanî bêne jiberkirin. Ji ber wê, di vê xebatê de armanca me ew e ku li gorî van pîvan û qalibên navborî di helbestên Feqîyê Teyran de analîz û tesbîtkirina hêmanên ahengsazî û mûsîqîsazîyê bikin. Her wiha ev nivîs ya têkildarî aheng û mûsîqîyê lêdikole ka Feqî di helbestên xwe de kîjan kêş bi kar anîye. Di bikaranîna kêşê de jî kîjan behre zêdetir bi kar anîye û ji kîjan hunerên ciwankarîyê sûd wergirtîye. Ji bo vê armancê me li ser helbestên Feqîyê Teyran xebatên xwe kirin û di encamê de derket meydanê ku Feqîyê Teyran, hemû hêmanên derekî û navekî yên ahengsazî û mûsîqîsazîyê di helbestên xwe de bi awayekî serkeftî bi kar anîye.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Adak, A. (2013). Destpêka Edebiyata Kurdî ya Klasîk, çapa yekem, İstanbul: Nûbihar.
- Adak, A. (2017). Dengê Ahengê di Helbestên Melayê Cizîrî de, Mukaddime, 8(3), 41-76.
- Cîhanî, P. Feqîyê Teyran’ın Şiirlerinde Üslup. Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi, 5(10), 101-122.
- Dêreşî, S. (2005) Dîwana Feqîyê Teyran, çapa yekem, Dihok: Dezgeha Sipîrêz ya Çap û Weşanê.
- Ertekin, Z. Açar, Z. (2015). Di Kurmancî De Cotepeyv û Cureyên Wan. Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi, 1(1), 82-92.
- Hemedemîn, Y. R. Ehmed, H. U. (2022). Bunyadî Rîtim û Mosîqay Klasîkî le Şî’rekanî Feqê Teyran da.
- Gül, M. (2013). Usûlî’nin Dilinde Ahengi Sağlayan Unsurlar Üzerine Bir Deneme. İdil Sanat ve Dil Dergisi, 2(06), 122-157.
- Sadinî. M. X. (2011). Feqiyê Teyran Jiyan, Berhem û Helbestên Wî, çapa pençem, İstanbul: Nûbihar.
- Sadinî. M. X. (2020). Feqiyê Teyran Jiyan, Berhem û Helbestên Wî, çapa pençem, İstanbul: Nûbihar.
- Savran, Ö. (2007). Ahengi Sağlayan Unsurların Kullanımı Yönüyle Neşati’nin Şiirleri. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, (17), 221-230.
- Saydun, E. (2018). Teşe û Ciwankarîyên Wêjeyî di Helbesta Feqîyê Teyran de, Teza Lîsansa Bilind ya Neçapbûyî.
- Sucu, A. Ö. Hâce Muhammed Lütfî Efendi’nin “Hülâsatü’l-Hakâyik” Adlı Eserinde Ses ve Ahenge Dayalı Sanatlar. 2020, sayı 69, 79-117.
- Özbektaş, Ş. Mostarlı Hasan Ziyâî’nin Şiirlerinde Ahenk. Türk Ekini, (8), 1-47.
- Şenyurt, M. Hayâlî Bey’in Gazellerinde Söz Sanatlarına Dayalı Âhenk Unsurları. Uluslararası Afro-Avrasya Araştırmaları Dergisi , 3 (5), 106-116.
- Özen, İ. (2015). Tevfik Fikretin Şiirnde Hissedilen Musiki. The Journel Of Academic Social Science, (11), 251-262.
- Yıldırım, K. (2014). Dîwan Feqiyê Teyran, çapa yekem, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
- Yıldız, S. (2006). Mustafa Seyit Sutüven’in Şiirinde Âhenk Unsurları. Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Merkezi.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Kürtçe |
|---|---|
| Konular | Kürt Dili, Edebiyatı ve Kültürü, Sanat ve Edebiyat |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 20 Ekim 2023 |
| Gönderilme Tarihi | 25 Ocak 2023 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2023Sayı: Özel Sayı - Klasik Kürt Edebiyat Özel Sayısı |
The Journal of Mesopotamian Studies (JMS) Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası ile lisanslanmıştır.