Öz
Cengname, savaştan ve mücadeleden bahseden edebi-kahramanlık türlerinden biridir ve Doğu edebiyatında yaygın bir türdür. Arap, Fars ve Türk edebiyatlarında bu türün örneklerine çokça rastlanılmaktadır. Özellikle Türk edebiyatında bu türde çok sayıda eser verilmiştir. Bu türün örneklerine Kürt edebiyatında da rastlamak mümkündür. Mela Yasînê Alikî’nin Xezwetu Huneyn (Hüneyn Gazvesi) adlı eseri Kürtçe yazılmış cengnamelerden biridir. Mela Yasînê Alikî 20. yüzyıl şairlerinden biridir ve Patnos'ta doğmuştur. Alikî birçok kişiden eğitim almış ve birçok kişiye ders vermiştir. Alikî, devrinin âlimi ve din adamlarından biridir. Alikî’nin şuana kadar tespit edilen 5 şiiri ve Xezwetu Huneyn adlı eseri vardır. Bu eser Hz. Muhammed döneminde yaşanmış gerçek bir savaş olan Hüneyn Savaşını konu almaktadır. Alikî'nin Xezwetu Huneyn adlı eseri, bir Hz. Ali cengnamesidir ve Hz. Ali cengnameleri, Hz. Ali'nin kahramanlıklarını ve savaşçı ruhunu anlatan eserlerdir. Alikî Hz. Ali cengnamelerinin Kürtçe’de de olmasını istediği için böyle bir eseri yazmıştır. Alikî'nin Xezwetu Huneyn adlı bu eseri Kürt edebiyatında manzum yazılmış 373 bentlik bir cengname örneğidir ve türü yönünden önemli bir boşluğu doldurmaktadır. Bu eserin üç el yazma nüshası mevcuttur ve bu çalışmada Xezwetu Huneyn adlı eserin geniş bir şekilde tanıtılıp eserin şekil ve içerik yönünden analizi yapılacaktır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Aça, M., Gökalp, H., Kocakaplan, İ., (2012). Başlangıçtan Günümüze Türk Edebiyatında Tür ve Şekil Bilgisi. İstanbul: Kesit Yayınları.
- Adak, A. (2019). Teşeyên Nezmê di Edebîyata Kurdî ya Klasîk de. Stenbol: Weşanên Nûbihar.
- Akkuş, M. (2007). Klasik Türk Şiirinin Anlam Dünyası. Erzurum: Femomen Yayınları.
- Artun, E. (2013). Dini-Tasavvufi Halk Edebiyatı. Adana: Karahan Kitabevi.
- Atalan, M. (2009-Mayıs). Türk Kültüründe Hz. Ali Cenknameleri. e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi, c.1, s.2, s.a. 7-27.
- Atalan, M. (2011-Şubat). Anadolu’da Cenknâmelerin Toplumsal Yansımaları. Kelam Araştırmaları. c. 9, s.1, s.a. 45-56.
- Bişaroğlu, S. (2022). Cengnameyeke Hezretî Elî: “Ġezwetu Huneyn“ a Mela Yasînê Alikî (Metin û Lêkolîn). Teza Lîsansa Bilind a Çapnebûyî. Mêrdîn: Zanîngeha Mardîn Artukluyê. Enstîtûya Zimanên Zindî yên li Tirkiyeyê Şaxa Makezanista Ziman û Çanda Kurdî.
- Cegerxwîn. (2014). Sewra Azadî. Stenbol: Weşanên Avesta.
- Çalışır, R. (2019). Destana Rustemê Zal. Teza Lîsansa Bilind a Çapnebûyî. Mêrdîn: Zanîngeha Mardîn Artuklu.
- Enstîtûya Zimanên Zindî yên li Tirkiyeyê Beşa Makezanîsta Ziman û Çanda Kurdî.
- Çetin, A. M. (2020). Şimdi: Hayatım, Hicretim Şeyh İsmail Çetin Hazretleri. Isparta: Dilara Yayınları.
- Çetin, İ. (1997). Türk Edebiyatında Hazret-i Ali Cenknâmeleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Çetin, İ. (2014). Edeble Varış Lütüfla Dönüş. Isparta: Dilara Yayınları.
- Demir, R. (2019). Manzum Hz. Ali Cenklerinden Yemâme Cengi Üzerine Bir İnceleme. Yayımlanmamış Yüksek Lisans
- Tezi. Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
- Develioğlu, F. (2017). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Yayınları.
- Duisenov, N. (2011). Sebep ve Sonuçlarıyla Huneyn Gazvesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuklu Üniversitesi. Sosyal Bilimler Ensititüsü İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı İslam Tarihi Bilim Dalı.
- Fayda, M. (2005). Hz. Muhammed. DİA. (c. 30, 408- 423): İstanbul Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Fığlatlı, E. R. (1989). Hz. Alî, DİA. (c. 2, 371-374). Istanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Galotta, A. (1981). Ġazavât-ı Ḫareddīn Pâşâ, (Wer. Salih Akdemir). Beleten Dergisi, c. 47, s. 2, s.a. 473-500.
- Gümüşkılıç, M. (2012-Nisan). Bir Gazavat-Nâme Etrafında Hz. Ali’nin Halk Muhayyilesindeki Yeri. The Journal of Academic Social Science Studies. c. 5, s. 2, s.a.145-155.
- Gümüşkılıç, M. (2013-Kış). Cumhur-name’de Hz. Ali’nin Özelikleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi The Journal of International Social Research, c. 6, s. 24, s.a.142-152.
- Gür, S. (2022). Kültürümüzde Dinî ve Cengî Hikâyeler. Erdem Dergisi. 191-196.
- Işık, İ. S. (2017). A’dan Z’ye Kürtler- Kişiler, Kavramlar. Stenbol: Weşanên Nûbiharê.
- Kaplan, Y. (2019). Beyt û Destanên Kurdî. Stenbol: Weşanên Nûbihar.
- Karak, M. Z. & Zadesafarî, M. Du Cengnameyên Goranî (Xebata neçapbûyî).
- Koyuncu, Z. (2020-Haziran). Edebî Türlerden Cenk-name/Gazavat-name karşılaştırması ve Muhammed Hanefî- Tabut Cengi’nin Yeni Bir Nüshası. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi. s. 21, s.a. 137-138.
- Mattei, J. L. (2004). Hz. Ali Cenknâmelerî. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
- Özcoşar, İ. & Vali, S. (2017). Osmanlı Devleti ve Kürtler. İstanbul: Kitapyayınevi.
- Reşîd, F. (2020). Sirru’l Mehşer. (amd. Ahmet Gemi, M. Nezîf Katılmış).Wan: Weşanên Peywend.
- Sarıkaya, M. (2012). Halk Dilinde Bir Duâ Mecmûası: Bilâl Nûrî Münâcâtı. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. S. 27, n.r. 113-146.
- Şulul, K. (2015). Ana Hatlarıyla Siyer-i Nebî. İstanbul: Ensar Yayinları.
- Toprak, İ. (2016). Hazret-i Ali Cenkleri. (2. Baskı). İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
- Vali, S. (2021). Şahnameya Kurdî Rustemê Zal û Heft Xana Wî. Stenbol: Weşanên Avesta.
- Yonat, M. (2020- Kasım). Di Devokên Kurdîya Kurmancî de Zayenda Rewşên Morfolojîk (Mînakên Devokên Bakur, Başûrê Rojhilat û Başûrê Rojavayê). Mukaddime. hej. 11, n.r. 410-445.
Öz
War story (cengnameh) is one of the literary-heroic genres about war and struggle and is a common genre in Eastern literature. Examples of this genre are common in Arabic, Persian and Turkish literature. Numerous works of this type have been given, especially in Turkish literature. Examples of this genre can also be found in Kurdish literature. Mela Yasînê Alikî's Khazwetu Huneyn is one of the cengnamehs written in Kurdish. Mela Yasînê Alikî is one of the 20th-century poets and was born in Patnos. Alikî was one of the scholars and clergymen of his time. Alikî has five poems identified so far and a work called Khazwetu Huneyn. This work is about the Battle of Huneyn, a real war that took place during the reign of Muhammed. Ali's work Xezwetu Huneyn, a Caliph Ali’s war story. These are works that describe Caliph Ali's heroism and warrior spirit. Ali wrote such a work because he wanted his war stories to be in Kurdish as well. This work of Alikî, Khazwetu Huneyn, is an example of a 373-verse war story written in verse in Kurdish literature and fills an important gap in terms of its genre. There are three manuscript copies of this work, and in this study, the work named Khazwetu Huneyn will be widely introduced and analyzed in terms of the form and content of the work.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Aça, M., Gökalp, H., Kocakaplan, İ., (2012). Başlangıçtan Günümüze Türk Edebiyatında Tür ve Şekil Bilgisi. İstanbul: Kesit Yayınları.
- Adak, A. (2019). Teşeyên Nezmê di Edebîyata Kurdî ya Klasîk de. Stenbol: Weşanên Nûbihar.
- Akkuş, M. (2007). Klasik Türk Şiirinin Anlam Dünyası. Erzurum: Femomen Yayınları.
- Artun, E. (2013). Dini-Tasavvufi Halk Edebiyatı. Adana: Karahan Kitabevi.
- Atalan, M. (2009-Mayıs). Türk Kültüründe Hz. Ali Cenknameleri. e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi, c.1, s.2, s.a. 7-27.
- Atalan, M. (2011-Şubat). Anadolu’da Cenknâmelerin Toplumsal Yansımaları. Kelam Araştırmaları. c. 9, s.1, s.a. 45-56.
- Bişaroğlu, S. (2022). Cengnameyeke Hezretî Elî: “Ġezwetu Huneyn“ a Mela Yasînê Alikî (Metin û Lêkolîn). Teza Lîsansa Bilind a Çapnebûyî. Mêrdîn: Zanîngeha Mardîn Artukluyê. Enstîtûya Zimanên Zindî yên li Tirkiyeyê Şaxa Makezanista Ziman û Çanda Kurdî.
- Cegerxwîn. (2014). Sewra Azadî. Stenbol: Weşanên Avesta.
- Çalışır, R. (2019). Destana Rustemê Zal. Teza Lîsansa Bilind a Çapnebûyî. Mêrdîn: Zanîngeha Mardîn Artuklu.
- Enstîtûya Zimanên Zindî yên li Tirkiyeyê Beşa Makezanîsta Ziman û Çanda Kurdî.
- Çetin, A. M. (2020). Şimdi: Hayatım, Hicretim Şeyh İsmail Çetin Hazretleri. Isparta: Dilara Yayınları.
- Çetin, İ. (1997). Türk Edebiyatında Hazret-i Ali Cenknâmeleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Çetin, İ. (2014). Edeble Varış Lütüfla Dönüş. Isparta: Dilara Yayınları.
- Demir, R. (2019). Manzum Hz. Ali Cenklerinden Yemâme Cengi Üzerine Bir İnceleme. Yayımlanmamış Yüksek Lisans
- Tezi. Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
- Develioğlu, F. (2017). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Yayınları.
- Duisenov, N. (2011). Sebep ve Sonuçlarıyla Huneyn Gazvesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuklu Üniversitesi. Sosyal Bilimler Ensititüsü İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı İslam Tarihi Bilim Dalı.
- Fayda, M. (2005). Hz. Muhammed. DİA. (c. 30, 408- 423): İstanbul Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Fığlatlı, E. R. (1989). Hz. Alî, DİA. (c. 2, 371-374). Istanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Galotta, A. (1981). Ġazavât-ı Ḫareddīn Pâşâ, (Wer. Salih Akdemir). Beleten Dergisi, c. 47, s. 2, s.a. 473-500.
- Gümüşkılıç, M. (2012-Nisan). Bir Gazavat-Nâme Etrafında Hz. Ali’nin Halk Muhayyilesindeki Yeri. The Journal of Academic Social Science Studies. c. 5, s. 2, s.a.145-155.
- Gümüşkılıç, M. (2013-Kış). Cumhur-name’de Hz. Ali’nin Özelikleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi The Journal of International Social Research, c. 6, s. 24, s.a.142-152.
- Gür, S. (2022). Kültürümüzde Dinî ve Cengî Hikâyeler. Erdem Dergisi. 191-196.
- Işık, İ. S. (2017). A’dan Z’ye Kürtler- Kişiler, Kavramlar. Stenbol: Weşanên Nûbiharê.
- Kaplan, Y. (2019). Beyt û Destanên Kurdî. Stenbol: Weşanên Nûbihar.
- Karak, M. Z. & Zadesafarî, M. Du Cengnameyên Goranî (Xebata neçapbûyî).
- Koyuncu, Z. (2020-Haziran). Edebî Türlerden Cenk-name/Gazavat-name karşılaştırması ve Muhammed Hanefî- Tabut Cengi’nin Yeni Bir Nüshası. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi. s. 21, s.a. 137-138.
- Mattei, J. L. (2004). Hz. Ali Cenknâmelerî. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
- Özcoşar, İ. & Vali, S. (2017). Osmanlı Devleti ve Kürtler. İstanbul: Kitapyayınevi.
- Reşîd, F. (2020). Sirru’l Mehşer. (amd. Ahmet Gemi, M. Nezîf Katılmış).Wan: Weşanên Peywend.
- Sarıkaya, M. (2012). Halk Dilinde Bir Duâ Mecmûası: Bilâl Nûrî Münâcâtı. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. S. 27, n.r. 113-146.
- Şulul, K. (2015). Ana Hatlarıyla Siyer-i Nebî. İstanbul: Ensar Yayinları.
- Toprak, İ. (2016). Hazret-i Ali Cenkleri. (2. Baskı). İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
- Vali, S. (2021). Şahnameya Kurdî Rustemê Zal û Heft Xana Wî. Stenbol: Weşanên Avesta.
- Yonat, M. (2020- Kasım). Di Devokên Kurdîya Kurmancî de Zayenda Rewşên Morfolojîk (Mînakên Devokên Bakur, Başûrê Rojhilat û Başûrê Rojavayê). Mukaddime. hej. 11, n.r. 410-445.
Öz
Cengname yek ji wan cureyên edebî-qehremanî ye ku behsa şer û cengê dikin. Di nav edebîyata rojhilatî de cureyeke berbelav e. Mînakên vê cureyê di edebiyata Erebî, Farisî û Tirkî de gelek caran têne dîtin. Bi taybetî di edebîyata Tirkî de gelek berhem bi vê cureyê hatine nivîsîn. Di edebîyata Kurdî de jî mînakên vê cureyê têne dîtin. Xezwetu Huneyna Mela Yasînê Alikî yek ji cengnameyên Kurdî ye. Mela Yasînê Alikî yek ji wan helbestvanên sedsala 20 em e û li Panosê hatiye dinyayê. Alikî li cem gelek kesan perwerde wergirtiye û ders daye çendîn kesan. Alikî alim û melayekî serdema xwe bûye. Alikî li dû xwe 5 helbest û berhema xwe ya bi navê Xezwetu Huneyn hiştine. Berhema navborî behsa şerê Huneynê dike ku di serdema Hz. Muhammed de pêk hatiye. Xezwetu Huneyna Alikî Cengnameyeke Îmamê Elî ye. Cengnameyên Îmamê Elî ew berhem in ku behsa qehremanî û şervanîya Îmamê Elî dikin. Di Xezwetu Huneynê de Îmamê Elî şervanekî bêhempa ye. Berhema Alikî bi awayekî menzûm hatiye nivîsîn û bi tevahî ji 373 bendan pêk tê. Ev berhema Alikî berhemeke girîng e û di cureya cengnameyê de valahîyeke muhîm tije dike. Sê nusxeyên destnivîs ên Xezwetu Huneynê hene û di vê xebatê de dê ev berhem bi berfirehî were nasandin û ji hêla naverok û teşeyê ve were analîzkirin.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Aça, M., Gökalp, H., Kocakaplan, İ., (2012). Başlangıçtan Günümüze Türk Edebiyatında Tür ve Şekil Bilgisi. İstanbul: Kesit Yayınları.
- Adak, A. (2019). Teşeyên Nezmê di Edebîyata Kurdî ya Klasîk de. Stenbol: Weşanên Nûbihar.
- Akkuş, M. (2007). Klasik Türk Şiirinin Anlam Dünyası. Erzurum: Femomen Yayınları.
- Artun, E. (2013). Dini-Tasavvufi Halk Edebiyatı. Adana: Karahan Kitabevi.
- Atalan, M. (2009-Mayıs). Türk Kültüründe Hz. Ali Cenknameleri. e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi, c.1, s.2, s.a. 7-27.
- Atalan, M. (2011-Şubat). Anadolu’da Cenknâmelerin Toplumsal Yansımaları. Kelam Araştırmaları. c. 9, s.1, s.a. 45-56.
- Bişaroğlu, S. (2022). Cengnameyeke Hezretî Elî: “Ġezwetu Huneyn“ a Mela Yasînê Alikî (Metin û Lêkolîn). Teza Lîsansa Bilind a Çapnebûyî. Mêrdîn: Zanîngeha Mardîn Artukluyê. Enstîtûya Zimanên Zindî yên li Tirkiyeyê Şaxa Makezanista Ziman û Çanda Kurdî.
- Cegerxwîn. (2014). Sewra Azadî. Stenbol: Weşanên Avesta.
- Çalışır, R. (2019). Destana Rustemê Zal. Teza Lîsansa Bilind a Çapnebûyî. Mêrdîn: Zanîngeha Mardîn Artuklu.
- Enstîtûya Zimanên Zindî yên li Tirkiyeyê Beşa Makezanîsta Ziman û Çanda Kurdî.
- Çetin, A. M. (2020). Şimdi: Hayatım, Hicretim Şeyh İsmail Çetin Hazretleri. Isparta: Dilara Yayınları.
- Çetin, İ. (1997). Türk Edebiyatında Hazret-i Ali Cenknâmeleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Çetin, İ. (2014). Edeble Varış Lütüfla Dönüş. Isparta: Dilara Yayınları.
- Demir, R. (2019). Manzum Hz. Ali Cenklerinden Yemâme Cengi Üzerine Bir İnceleme. Yayımlanmamış Yüksek Lisans
- Tezi. Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
- Develioğlu, F. (2017). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Yayınları.
- Duisenov, N. (2011). Sebep ve Sonuçlarıyla Huneyn Gazvesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuklu Üniversitesi. Sosyal Bilimler Ensititüsü İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı İslam Tarihi Bilim Dalı.
- Fayda, M. (2005). Hz. Muhammed. DİA. (c. 30, 408- 423): İstanbul Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Fığlatlı, E. R. (1989). Hz. Alî, DİA. (c. 2, 371-374). Istanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Galotta, A. (1981). Ġazavât-ı Ḫareddīn Pâşâ, (Wer. Salih Akdemir). Beleten Dergisi, c. 47, s. 2, s.a. 473-500.
- Gümüşkılıç, M. (2012-Nisan). Bir Gazavat-Nâme Etrafında Hz. Ali’nin Halk Muhayyilesindeki Yeri. The Journal of Academic Social Science Studies. c. 5, s. 2, s.a.145-155.
- Gümüşkılıç, M. (2013-Kış). Cumhur-name’de Hz. Ali’nin Özelikleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi The Journal of International Social Research, c. 6, s. 24, s.a.142-152.
- Gür, S. (2022). Kültürümüzde Dinî ve Cengî Hikâyeler. Erdem Dergisi. 191-196.
- Işık, İ. S. (2017). A’dan Z’ye Kürtler- Kişiler, Kavramlar. Stenbol: Weşanên Nûbiharê.
- Kaplan, Y. (2019). Beyt û Destanên Kurdî. Stenbol: Weşanên Nûbihar.
- Karak, M. Z. & Zadesafarî, M. Du Cengnameyên Goranî (Xebata neçapbûyî).
- Koyuncu, Z. (2020-Haziran). Edebî Türlerden Cenk-name/Gazavat-name karşılaştırması ve Muhammed Hanefî- Tabut Cengi’nin Yeni Bir Nüshası. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi. s. 21, s.a. 137-138.
- Mattei, J. L. (2004). Hz. Ali Cenknâmelerî. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
- Özcoşar, İ. & Vali, S. (2017). Osmanlı Devleti ve Kürtler. İstanbul: Kitapyayınevi.
- Reşîd, F. (2020). Sirru’l Mehşer. (amd. Ahmet Gemi, M. Nezîf Katılmış).Wan: Weşanên Peywend.
- Sarıkaya, M. (2012). Halk Dilinde Bir Duâ Mecmûası: Bilâl Nûrî Münâcâtı. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. S. 27, n.r. 113-146.
- Şulul, K. (2015). Ana Hatlarıyla Siyer-i Nebî. İstanbul: Ensar Yayinları.
- Toprak, İ. (2016). Hazret-i Ali Cenkleri. (2. Baskı). İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
- Vali, S. (2021). Şahnameya Kurdî Rustemê Zal û Heft Xana Wî. Stenbol: Weşanên Avesta.
- Yonat, M. (2020- Kasım). Di Devokên Kurdîya Kurmancî de Zayenda Rewşên Morfolojîk (Mînakên Devokên Bakur, Başûrê Rojhilat û Başûrê Rojavayê). Mukaddime. hej. 11, n.r. 410-445.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Kürtçe |
|---|---|
| Konular | Kürt Dili, Edebiyatı ve Kültürü |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Erken Görünüm Tarihi | 30 Eylül 2023 |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Eylül 2023 |
| Gönderilme Tarihi | 15 Ağustos 2023 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2023Cilt: 8 Sayı: 2 |
The Journal of Mesopotamian Studies (JMS) Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası ile lisanslanmıştır.