Öz
Trajedî wekî cureyeke vegotinê ya dramayê, bûyerên biêş, xemgîn û felaketên tên serê kesayetên qehreman (heroic) destnîşan dike. Her wiha ev peyva wêjeyî ji bo bûyerên erjeng yên jiyana rastî jî tê bikaranîn. Ji xwe li gorî yek ji taybetmendiyên trajediyê divê leheng an jî bûyer di jiyana rastî de jî bikaribe bê dîtîn. Her wiha ev cureye vegotinê dikare bibe mijara hikaye, destan, efsane û mîtan jî. Ji ber vê jî dibe ku taybetmendiyên rêzebûyerê, karakter û şêweya ravekirina mijaran ji hev cuda be. Arîstotales jî dema di berhema xwe ya Poeticsê prensîbên trajediyê dinivise, li ser Odipûs a Sofokles hîmên xwe datîne. Di edebiyata kurdî de Memê û Eyşê jî wek mînakek dikare bê dayîn. Trajediya Memê û Eyşê jî digel ku trajediyeke ne zêde berbelav e, ji aliyê çend taybetmendiyên xwe ve ji trajediyên din vediqete. Taybetiyeke vê trajediyê ew e ku berovajiyê trajediyên cîhanê ya bi vî rengî ne bav, lê dê kurê xwe dikuje. Ev berhema trajîk ku di eslê xwe de hikayeyeke gelerî ye ji aliyê hin nivîskaran ve wekî piyes jî hatiye adaptekirin û her çiqasî di van piyesan de derbarê ravekirina rewşa polîtîk û civakî ya serdemê cudahî hebin jî, li ser navê lehengê trajîk Mem û dawiya trajîk a vegotinê lihevhatinek heye. Di dawiyê de ev hikayeyeke trajîk ê gelerî ye û xwedî adaptasyonên piyesan e, ev jî vê ji bo lêkolînên zanistî gûncavtir dike. Em dibînin ku taybetmendiyên ku Arîstotales di pirtûka xwe ya bi navê Poeticsê de ji bo rêzebûyer û lehengên trajedîk destnîşan kiriye, di trajediya Memê û Eyşê de jî bi gelemperî hene. Lêbelê ji ber ku her rêzebûyer bi xwe re kodên çandî jî dihewîne sedîsed hevgirtinek jî tune ye. Her wiha ji ber ku têkildar e, bandora trajediyê ya li ser derûniya kesan jî wek mijareke sereke di gotarê de cih girtiye.
Anahtar Kelimeler
Wêjeya Kurdî Memê û Eyşê trajedî taybetmendiyên trajediye derûnî
Kaynakça
- Aristotle (2008). The Poetics. The Poetics of Aristotle, by Aristotle A Translation By S. H. Butcher. http://www.gutenberg.org/files/1974/1974-h/1974-h.htm
- Biro, T. (1991). Memê û Eyşê Şano. Enstîtuya Kurdî Ya Brukselê: Acco – Leuven.
- Brocket, O.G. & Hildy, F.J. (2003). History Of The Theatre(9nd ed.). Boston: Allyn and Bacon.
- Boratav, P.N. (2014). 100 soruda Türk Halk Edebiyatı. (çapa 2yemîn), Ankara: BilgeSu.
- Celîl, O. û Celîl, C. (2013). Zargotina Kurdan -1 (çapa 3êyemîn).Amed: Weşanxaneya Aram.
- Nevzat Keskin, Celîlê Celîl: Destana Memê û Ayşê (Youtube-video, 25ê çileya 2014an), https://youtu.be/ssw5ak0cS7o. (Dema Xwe gihiştina çavkaniyê: 12.04.2023).
- Celalî, M.(2016). Mela Mehmûdê Bazîdî û Adat û Rusûmatnameê Tewayifê Ekrediye. Stenbol: Nûbihar.
- Cindî, H. (2009). Folkilora Kurda. Yêrêvan: Weşanxaneya Lîmûş.
- Conversi, L. W. and Sewall, Richard B. (2023, March 22). Tragedy. Encyclopedia Britannica. https://www.britannica.com/art/tragedy-literature
- "Katharsis." Encyclopedia of Philosophy. Retrieved August 22, 2023 from Encyclopedia.com: https://www.encyclopedia.com/humanities/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/katharsis (22.08.2023)
- Keskin, N. (2019). Folklor û Edebiyata Gelêrî. Stenbol: Avesta.
- Lear, J. (1988). Katharsis. Phronesis, 33(3), 297–326. http://www.jstor.org/stable/4182312
- Lescot, R.(2020). Memê Alan(çapa çaran). Stenbol: Avesta.
- Mandel, O. (1961). A Definition Of Tragedy. New York: New York University Press.
- Nikitin, B. (2013). Kürtler (çapa 6emîn). 178-189. Stenbol: Deng Yayınları.
- Sophocles (1977). Oedipuse Rex, Translated By Dudly Fitts And Robert Fitsgerald. Reprinted by permission of Harcount, Inc.
- Zivingî, N.(2015). Zana û Rewşanbîr Evdirehîm Rehmî Hekkarî Jiyan Berhem û Helbestên Wî (Çapa Yekemîn). Stenbol: Avesta.
Öz
Tragedy as a genre of dramatic expression, indicates a painful, sad, and disastrous event that happened to heroic characters. Likewise, that literary word is used for painful events which happen in daily life. According to one of the features of tragedy, a hero or event has to be seen in daily life. This genre, however, can be a subject of folk romance, epic, legend, and myths. Because of that, the features of the story, character, and way of telling the subjects may differ from each other. When Aristotle was writing the principles of tragedy in his work Poetics, he also established his basic idea on Oedipus of Sophocles. Memê û Eyşê can be considered as an example from Kurdish literature. Despite the tragedy of Memê and Eyşê is not very spread it differs from other tragic stories with its few features. One of the features of this tragic folk romance that is opposite to other similar tragedies of the world is that not the father but the mother kills his son. This tragic work, which was originally a folk story, has been adapted as a play by some authors, and although there are differences in the explanation of the political and social situation of the period in these plays, there is a consensus on the name of the tragic hero Mem and the tragic end of the story. Eventually, it is a tragic folk romance that has play adaptations and this makes it suitable for scholarly works. We see that the characteristics that Aristotle has shown in his book Poetics for tragic events and heroes are also present in the tragedies of Memê and Eyşê. However, we must add that since each event contains cultural codes, there is no complete consistency. Because it is relevant, the impact of the tragedy on the psyche of the people is also included as a main topic in the article.
Anahtar Kelimeler
Kurdish literature Memê and Eyşê tragedy feature of tragedy Psychology
Kaynakça
- Aristotle (2008). The Poetics. The Poetics of Aristotle, by Aristotle A Translation By S. H. Butcher. http://www.gutenberg.org/files/1974/1974-h/1974-h.htm
- Biro, T. (1991). Memê û Eyşê Şano. Enstîtuya Kurdî Ya Brukselê: Acco – Leuven.
- Brocket, O.G. & Hildy, F.J. (2003). History Of The Theatre(9nd ed.). Boston: Allyn and Bacon.
- Boratav, P.N. (2014). 100 soruda Türk Halk Edebiyatı. (çapa 2yemîn), Ankara: BilgeSu.
- Celîl, O. û Celîl, C. (2013). Zargotina Kurdan -1 (çapa 3êyemîn).Amed: Weşanxaneya Aram.
- Nevzat Keskin, Celîlê Celîl: Destana Memê û Ayşê (Youtube-video, 25ê çileya 2014an), https://youtu.be/ssw5ak0cS7o. (Dema Xwe gihiştina çavkaniyê: 12.04.2023).
- Celalî, M.(2016). Mela Mehmûdê Bazîdî û Adat û Rusûmatnameê Tewayifê Ekrediye. Stenbol: Nûbihar.
- Cindî, H. (2009). Folkilora Kurda. Yêrêvan: Weşanxaneya Lîmûş.
- Conversi, L. W. and Sewall, Richard B. (2023, March 22). Tragedy. Encyclopedia Britannica. https://www.britannica.com/art/tragedy-literature
- "Katharsis." Encyclopedia of Philosophy. Retrieved August 22, 2023 from Encyclopedia.com: https://www.encyclopedia.com/humanities/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/katharsis (22.08.2023)
- Keskin, N. (2019). Folklor û Edebiyata Gelêrî. Stenbol: Avesta.
- Lear, J. (1988). Katharsis. Phronesis, 33(3), 297–326. http://www.jstor.org/stable/4182312
- Lescot, R.(2020). Memê Alan(çapa çaran). Stenbol: Avesta.
- Mandel, O. (1961). A Definition Of Tragedy. New York: New York University Press.
- Nikitin, B. (2013). Kürtler (çapa 6emîn). 178-189. Stenbol: Deng Yayınları.
- Sophocles (1977). Oedipuse Rex, Translated By Dudly Fitts And Robert Fitsgerald. Reprinted by permission of Harcount, Inc.
- Zivingî, N.(2015). Zana û Rewşanbîr Evdirehîm Rehmî Hekkarî Jiyan Berhem û Helbestên Wî (Çapa Yekemîn). Stenbol: Avesta.
Öz
Bir dramatik anlatım türü olarak trajedi, karakterlerin başına gelen acı verici, üzücü ve felaket olaylarını ifade eder. Aynı şekilde bu edebî kelime, günlük hayatta meydana gelen acı verici olaylar için de kullanılmaktadır. Zaten trajedinin bir özelliğine de kahraman veya olayın günlük yaşamda görülebilmesidir. Aynı şekilde bu anlatım türü hikaye, destan ve mitlerin konusu da olabilmektedir. Bundan dolayı hikayenin özellikleri, karakterleri ve konuların anlatım biçimleri farklı olabilir. Aristoteles, Poetics adlı eserinde trajedinin ilkelerini yazarken, temel düşüncesini Sofokles'in Oedipus'u üzerine kurmuştur. Kürt edebiyatında da Memê û Eyşê trajedi örneği olarak verilebilir. Memê ve Eyşê trajedisi çok yaygın olmamakla birlikte birkaç özelliği ile diğer trajedilerden ayrılır. Bu trajik halk hikayesinin özelliği, dünyadaki diğer benzer trajedilerin aksine, oğulu babanın değil annenin öldürmesidir. Aslen bir halk hikâyesi olan bu trajik eser, bazı yazarlar tarafından oyun olarak uyarlanmış ve bu oyunlarda dönemin siyasi ve sosyal durumunun anlatılmasında farklılıklar olsa da trajik kahramanın adı Mem ve hikayenin trajik sonu konusunda fikir birliği bulunmaktadır. Sonuç olarak piyes uyarlamaları olan bir anonim halk hikayesi ve bu onun bilimsel çalışmalara konu olmasını daha uygun hale getirmektedir. Aristoteles'in Poetika adlı eserinde trajik hikâye ve karakter için belirttiği özelliklerin genel olarak Memê û Eyşê trajedisinde de var olduklarnı görmekteyiz. Bununla birlikte, her olay kültürel kodlar içerdiğinden yüzde yüzlük tutarlılık olmadığını da belirtmek gerekmektedir. Ayrıca konu ile ilgili olduğu için trajedinin insan ruhuna etkisi de makalede ana konu olarak yer almaktadır.
Anahtar Kelimeler
Kürt edebiyatı Memê ve Eyşê trajedi trajedinin özelliği Psikoloji
Kaynakça
- Aristotle (2008). The Poetics. The Poetics of Aristotle, by Aristotle A Translation By S. H. Butcher. http://www.gutenberg.org/files/1974/1974-h/1974-h.htm
- Biro, T. (1991). Memê û Eyşê Şano. Enstîtuya Kurdî Ya Brukselê: Acco – Leuven.
- Brocket, O.G. & Hildy, F.J. (2003). History Of The Theatre(9nd ed.). Boston: Allyn and Bacon.
- Boratav, P.N. (2014). 100 soruda Türk Halk Edebiyatı. (çapa 2yemîn), Ankara: BilgeSu.
- Celîl, O. û Celîl, C. (2013). Zargotina Kurdan -1 (çapa 3êyemîn).Amed: Weşanxaneya Aram.
- Nevzat Keskin, Celîlê Celîl: Destana Memê û Ayşê (Youtube-video, 25ê çileya 2014an), https://youtu.be/ssw5ak0cS7o. (Dema Xwe gihiştina çavkaniyê: 12.04.2023).
- Celalî, M.(2016). Mela Mehmûdê Bazîdî û Adat û Rusûmatnameê Tewayifê Ekrediye. Stenbol: Nûbihar.
- Cindî, H. (2009). Folkilora Kurda. Yêrêvan: Weşanxaneya Lîmûş.
- Conversi, L. W. and Sewall, Richard B. (2023, March 22). Tragedy. Encyclopedia Britannica. https://www.britannica.com/art/tragedy-literature
- "Katharsis." Encyclopedia of Philosophy. Retrieved August 22, 2023 from Encyclopedia.com: https://www.encyclopedia.com/humanities/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/katharsis (22.08.2023)
- Keskin, N. (2019). Folklor û Edebiyata Gelêrî. Stenbol: Avesta.
- Lear, J. (1988). Katharsis. Phronesis, 33(3), 297–326. http://www.jstor.org/stable/4182312
- Lescot, R.(2020). Memê Alan(çapa çaran). Stenbol: Avesta.
- Mandel, O. (1961). A Definition Of Tragedy. New York: New York University Press.
- Nikitin, B. (2013). Kürtler (çapa 6emîn). 178-189. Stenbol: Deng Yayınları.
- Sophocles (1977). Oedipuse Rex, Translated By Dudly Fitts And Robert Fitsgerald. Reprinted by permission of Harcount, Inc.
- Zivingî, N.(2015). Zana û Rewşanbîr Evdirehîm Rehmî Hekkarî Jiyan Berhem û Helbestên Wî (Çapa Yekemîn). Stenbol: Avesta.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Kürtçe |
|---|---|
| Konular | Kürt Dili, Edebiyatı ve Kültürü |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Erken Görünüm Tarihi | 30 Eylül 2023 |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Eylül 2023 |
| Gönderilme Tarihi | 27 Haziran 2023 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2023Cilt: 8 Sayı: 2 |
The Journal of Mesopotamian Studies (JMS) Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası ile lisanslanmıştır.