Öz
Estetik, klasik şiirin bir konusu olarak, ortaçağ boyunca yüzyıllarca yazar ve şairlerin üzerinde durduğu bir konu olmuştur. Estetiğin ana alanı güzel ve güzelliktir. Hukema, udeba ve yazarlar bu konudaki görüş ve duygularını dile getirmişlerdir. Bu konu birçok ortaçağ şairi tarafından ortak mazmunlar ve aynı üslüp ve formlarla şiirlerinde işlenmiştir. Güzel ve mutlak güzellik tanımlanamaz olduğundan ve sınırı olmayan bir mutlakıyet özelliği gösterdiğinden dolayı şairlerce somut güzellik örnekleriyle ifade edilmiştir. Bu nedenle şairler ve yazarlar, güzelliği genellikle en mükemmel prototiplerinde göstermeye çalışırlar. Böylece güzelliğin bireyselliği, zihin ve dil arasındaki arayüzde en işlevsel ve dinamik unsur haline gelir. Melayê Ciziri, güzelliği en uç ve ilginç şekilde, en canlı ve renkli üslupla ifade eden klasik dönem Kürt şairlerinden biridir. Bu çalışmamızda amacımız Mela Ciziri'nin estetik düşüncesine şiirleri ışığında bakmak ve güzellik için kullandığı güzellik prototiplerini inceleyip değerlendirmektir. Bu bağlamda bu çalışma bir başlangıç ve üç bölümden oluşmaktadır. Teorik çerçeveyi sunma amacındaki girişten sonra Ciziri'nin estetik anlayışını üç başlık altında inceleyerek, şiirinde kullandığı prototipleri değerlendirmeye ve sınıflandırmaya çalıştık.
Anahtar Kelimeler
Edebiyat Klasik edebiyat Şiir Estetik Prototip Melayê Cizîrî
Teşekkür
Teşekkürler
Kaynakça
- Ayvazoğlu, B. (1989). İslâm Estetiği ve İnsan, (1. Baskı), İstanbul: Çağ.
- Aykaç, Y. (2022). “Şah û Pahlewanên Mîtolojîk di Edebiyata Kurdî ya Klasîk de”, Mîtos û Edebiyat Mîtosên Kurdo-Îranî di Edebiyata Kurdî de. (Edîtor: Shahab Vali & Kenan Subaşi), Stenbol: Nûbihar, 205-256.
- Bozkurt, K. (2016). Fuzûlî’de Güzellik Tasavvuru, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Esk Türt Edebiyatı, Malatya.
- Cizîrî, Melayê, (2013). Dîwan, Çapa Pêncem, Selman Dilovan wer. bi tirkî: Osman Tunç, Stenbol: Nûbihar.
- Cizîrî, Mela Ebdusselamê, (2018). Şerha Dîwana Melayê Cizîrî, Wergera Ji Erebî Bi Bal Kurdî: Jan Dost, Diyarbakır.
- Cîhanî, P. (2013). Şîroveya Mem û Zîna Ehmedê Xanî, Stenbol: Nûbihar.
- Coşkun, Ş. (2004). Kültürel İletişim Sürecinde Kalıp Düşüncelerin ve Önyargıların Rolü, Teza Akademîk, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitiüsü, Radyo ve Televizyon Ana Bilim Dalı, Ankara.
- Coşkun, İ. (2010). “Molla Ahmed Cezerî’nin Vahdet-i Vücutçu Allah Tasavvuru ve Hoşgörücü Kişiliği”, Uluslararası Şırnak ve Çevresi Sempozyumu (Ed. M. Nesim Doru), Şırnak Üniversitesi Yayınları, Ankara, r. 561-578.
- Çam, N. (2013). İslam’da Sanat Sanatta İslam, Ankara: Akçağ.
- Çetinkaya, Bayram A. (2015). “Molla Ahmed el-Cezerî/Melayê Cizîrî”, Doğudan Batıya Düşüncenin Serüveni-Osmanlı’da Felsefe ve Aklî Düşünce-, ed: İnsan Yay., İstanbul. r.797-822.
- Çeliktaş S. (2021). “Hêmanên Mîtolojîk û Kesayetên Efsanewî Di Dîwana Melayê Cizîrî de”, Cizîrînasî Maqaleyên li ser Melayê Cizîrî û Şi’rên Wî, Weşanên Dara, Diyarbekir/ Amed, r. 163.
- Dedeler, S. (2012). “Grek Estetiği ve Sanat Felsefesinde Önemli Kavramlar”, Farabi e-Dergi, Yıl: 2, Şubat, r. 5.
- Eminoğlu, N. (2022). Tesewira Estetîk Li Nik Melayê Cizîrî, Zanîngeha Bingölê Enstîtuya Zimanên Zindî, Bingöl.
- Erebî, Î. (2017). Tecelliler Kitabı, Tercüme: Osman Yolcuoğlu, İstanbul: Gelenek.
- Hartman, M. (1904). Der Kurdische Diwan Des Schech Ahmad, S. Calvary & Co., Berlin.
- Izady, M. (2005). Bir El Kitabı Kürtler, İstanbul: Doz.
- Öz, R. (2022). "Tevkîfîlik-Kıyâsîlik Bağlamında Molla Ahmed el-Cezerî’nin Esmâ Nazariyesi", Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/19, 15.
- Öz, R. (2022). Şarkın Bilgesi Melayê Cizîrî, Hüsnü Turgut (ed.) Van: Peywend Yayıbnları.
- Taşkent, A. (2013). Güzelin Peşinde, İstanbul: Klasik.
- Timuçin, A. (2009). Sorularla Estetik El Kitabı, (1. Baskı), Bulut Yayınları, İstanbul.
- Timuroğlu, V. (2013). Estetik, İstanbul: Berfin.
- Towensend, D. (2002). Estetiğe Giriş, Çev: Sabri Büyük Düvenci, İstanbul: İmge.
- Todorov, T. (2001). Poetikaya Giriş, (Wergêr: Kaya Şahin), İstanbul: Metis.
- Turan, A. (2010). Melayê Cizîrî Divanı ve Şerhi, İstanbul: Nûbiharê.
- Turgay, N. (2011). “Ahmed el-Botî el-Cızîrî ve Divanında Kur’an’a Yaklaşımı”, Mukaddime, cîld: 4, jimar: 4, r. 139-157.
- Tunalı, İ. (2011). Grek Estetik’i, İstanbul: Remzi Kitabevi.
- Uludağ, S. (1999). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Marifet.
Öz
Estetîk wek mijareke helbesta klasîk, di dirêjahiya sedsalên çerxa navîn de edîb û şair li ser sekinîne. Qada bingehîn a estetîkê husn û cemal e, yanî ciwanî ye. Edebiyatnasan li dor vê babetê nêrîn û hestên xwe anîne ziman. Ev babet ji hêla gelek şairên çerxa navîn ve li ser unsûrên muşterek û bi heman awayî di helbestê de hatiye honandin. Melayê Cizîrî jî yek ji wan şairê Kurd yê serdema klasîk e ku babeta estetîkê û prototîpên ciwaniyê di helbestên xwe de bikaraniye. Ew ciwaniya ku bi şêwazeke standart ve tê ziman, bi saya vegotinên alegorîk û pirwate ya her helbestvanekî ve rewş û rehendeke xweser wergirtiye. Şair û edîb ciwaniyê bi gelemperî li ser prototîpên wê yên herî têkûz vedibêjin. Ev prototîpên ciwaniyê jî objeyên dîtbarî yan jî ferdên xwedî ciwaniya destanwarî ne. Her çiqas di edebiyata klasîk de û her wiha di poetîkaya helbesta Melayê Cizîrî de ev mijareke bingehîn be jî heta niha xebatên bi rêk û pêk li ser vê qadê nehatine kirin. Lewma me hêvî ew e ku ev xebat di vê babetê de bibite sedem û destpêka lêkolînên nû ji bo tijîkirin û birsivdana valahiya vê hêlê. Armanca vê rmanca xebata me ew e ku em di ronahiya helbestên Melayê Cizîrî de li hizra wî ya estetîk binihêrin û prototîpên ciwaniyê ku wî ji bo ciwaniyê bikaranîne, lêbikolin. Di vê çarçoveyê de ev xebat ji destpêkakê û sê beşan pêk tê. Piştî çarçoveya teorik ya di destpêkê de, me hewl da ku em di bin sê sernavan de li ser hizra estetîk a Cizîrî bisekinin, bikaranîna wî ya prototîpan binirxînin û cureyên wan bisenifînin.
Anahtar Kelimeler
Edebiyat Edebiyata klasîk Helbest Ciwanî Prototîp Melayê Cizîrî
Kaynakça
- Ayvazoğlu, B. (1989). İslâm Estetiği ve İnsan, (1. Baskı), İstanbul: Çağ.
- Aykaç, Y. (2022). “Şah û Pahlewanên Mîtolojîk di Edebiyata Kurdî ya Klasîk de”, Mîtos û Edebiyat Mîtosên Kurdo-Îranî di Edebiyata Kurdî de. (Edîtor: Shahab Vali & Kenan Subaşi), Stenbol: Nûbihar, 205-256.
- Bozkurt, K. (2016). Fuzûlî’de Güzellik Tasavvuru, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Esk Türt Edebiyatı, Malatya.
- Cizîrî, Melayê, (2013). Dîwan, Çapa Pêncem, Selman Dilovan wer. bi tirkî: Osman Tunç, Stenbol: Nûbihar.
- Cizîrî, Mela Ebdusselamê, (2018). Şerha Dîwana Melayê Cizîrî, Wergera Ji Erebî Bi Bal Kurdî: Jan Dost, Diyarbakır.
- Cîhanî, P. (2013). Şîroveya Mem û Zîna Ehmedê Xanî, Stenbol: Nûbihar.
- Coşkun, Ş. (2004). Kültürel İletişim Sürecinde Kalıp Düşüncelerin ve Önyargıların Rolü, Teza Akademîk, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitiüsü, Radyo ve Televizyon Ana Bilim Dalı, Ankara.
- Coşkun, İ. (2010). “Molla Ahmed Cezerî’nin Vahdet-i Vücutçu Allah Tasavvuru ve Hoşgörücü Kişiliği”, Uluslararası Şırnak ve Çevresi Sempozyumu (Ed. M. Nesim Doru), Şırnak Üniversitesi Yayınları, Ankara, r. 561-578.
- Çam, N. (2013). İslam’da Sanat Sanatta İslam, Ankara: Akçağ.
- Çetinkaya, Bayram A. (2015). “Molla Ahmed el-Cezerî/Melayê Cizîrî”, Doğudan Batıya Düşüncenin Serüveni-Osmanlı’da Felsefe ve Aklî Düşünce-, ed: İnsan Yay., İstanbul. r.797-822.
- Çeliktaş S. (2021). “Hêmanên Mîtolojîk û Kesayetên Efsanewî Di Dîwana Melayê Cizîrî de”, Cizîrînasî Maqaleyên li ser Melayê Cizîrî û Şi’rên Wî, Weşanên Dara, Diyarbekir/ Amed, r. 163.
- Dedeler, S. (2012). “Grek Estetiği ve Sanat Felsefesinde Önemli Kavramlar”, Farabi e-Dergi, Yıl: 2, Şubat, r. 5.
- Eminoğlu, N. (2022). Tesewira Estetîk Li Nik Melayê Cizîrî, Zanîngeha Bingölê Enstîtuya Zimanên Zindî, Bingöl.
- Erebî, Î. (2017). Tecelliler Kitabı, Tercüme: Osman Yolcuoğlu, İstanbul: Gelenek.
- Hartman, M. (1904). Der Kurdische Diwan Des Schech Ahmad, S. Calvary & Co., Berlin.
- Izady, M. (2005). Bir El Kitabı Kürtler, İstanbul: Doz.
- Öz, R. (2022). "Tevkîfîlik-Kıyâsîlik Bağlamında Molla Ahmed el-Cezerî’nin Esmâ Nazariyesi", Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/19, 15.
- Öz, R. (2022). Şarkın Bilgesi Melayê Cizîrî, Hüsnü Turgut (ed.) Van: Peywend Yayıbnları.
- Taşkent, A. (2013). Güzelin Peşinde, İstanbul: Klasik.
- Timuçin, A. (2009). Sorularla Estetik El Kitabı, (1. Baskı), Bulut Yayınları, İstanbul.
- Timuroğlu, V. (2013). Estetik, İstanbul: Berfin.
- Towensend, D. (2002). Estetiğe Giriş, Çev: Sabri Büyük Düvenci, İstanbul: İmge.
- Todorov, T. (2001). Poetikaya Giriş, (Wergêr: Kaya Şahin), İstanbul: Metis.
- Turan, A. (2010). Melayê Cizîrî Divanı ve Şerhi, İstanbul: Nûbiharê.
- Turgay, N. (2011). “Ahmed el-Botî el-Cızîrî ve Divanında Kur’an’a Yaklaşımı”, Mukaddime, cîld: 4, jimar: 4, r. 139-157.
- Tunalı, İ. (2011). Grek Estetik’i, İstanbul: Remzi Kitabevi.
- Uludağ, S. (1999). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Marifet.
Öz
Aesthetics, as a subject of classical poetry, has been a subject that writers and poets focused on for centuries throughout the medieval period. The main area of aesthetics is beauty and beauty. The authors expressed their views and feelings on this subject. This subject has been handled by many medieval poets on a common element and in poetry alike.This beauty, which is expressed in a standard style, has gained an independent status and direction thanks to the allegorical and multi-meaning expressions of each poet. Beauty and absolute beauty are expressed with concrete examples of beauty as they are not tangible, have no definition and no limit. This is why poets and writers often describe beauty in its most perfect prototypes. These beauty prototypes are also visual objects or individuals of epic beauty. So it becomes the beauty itself. In this way, the poet shows the human consciousness while showing the beauty vividly thanks to its prototype feature. Melaye Ciziri is one of the Kurdish poets of the classical period who expresses beauty in the most extreme and interesting way, with the most vivid and colorful style. In this study, our aim is to look at Mela Ciziri's aesthetic thought in the light of her poems and to examine and evaluate the beauty prototypes she used for beauty. In this context, this study consists of a beginning and three parts. After the introduction with the aim of presenting the theoretical framework, we examined Ciziri's aesthetic understanding under three headings and tried to evaluate and classify the prototypes he used in his poetry.
Anahtar Kelimeler
Literature Classic literature Poetry Aesthetics Prototype Melayê Cizîrî
Kaynakça
- Ayvazoğlu, B. (1989). İslâm Estetiği ve İnsan, (1. Baskı), İstanbul: Çağ.
- Aykaç, Y. (2022). “Şah û Pahlewanên Mîtolojîk di Edebiyata Kurdî ya Klasîk de”, Mîtos û Edebiyat Mîtosên Kurdo-Îranî di Edebiyata Kurdî de. (Edîtor: Shahab Vali & Kenan Subaşi), Stenbol: Nûbihar, 205-256.
- Bozkurt, K. (2016). Fuzûlî’de Güzellik Tasavvuru, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Esk Türt Edebiyatı, Malatya.
- Cizîrî, Melayê, (2013). Dîwan, Çapa Pêncem, Selman Dilovan wer. bi tirkî: Osman Tunç, Stenbol: Nûbihar.
- Cizîrî, Mela Ebdusselamê, (2018). Şerha Dîwana Melayê Cizîrî, Wergera Ji Erebî Bi Bal Kurdî: Jan Dost, Diyarbakır.
- Cîhanî, P. (2013). Şîroveya Mem û Zîna Ehmedê Xanî, Stenbol: Nûbihar.
- Coşkun, Ş. (2004). Kültürel İletişim Sürecinde Kalıp Düşüncelerin ve Önyargıların Rolü, Teza Akademîk, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitiüsü, Radyo ve Televizyon Ana Bilim Dalı, Ankara.
- Coşkun, İ. (2010). “Molla Ahmed Cezerî’nin Vahdet-i Vücutçu Allah Tasavvuru ve Hoşgörücü Kişiliği”, Uluslararası Şırnak ve Çevresi Sempozyumu (Ed. M. Nesim Doru), Şırnak Üniversitesi Yayınları, Ankara, r. 561-578.
- Çam, N. (2013). İslam’da Sanat Sanatta İslam, Ankara: Akçağ.
- Çetinkaya, Bayram A. (2015). “Molla Ahmed el-Cezerî/Melayê Cizîrî”, Doğudan Batıya Düşüncenin Serüveni-Osmanlı’da Felsefe ve Aklî Düşünce-, ed: İnsan Yay., İstanbul. r.797-822.
- Çeliktaş S. (2021). “Hêmanên Mîtolojîk û Kesayetên Efsanewî Di Dîwana Melayê Cizîrî de”, Cizîrînasî Maqaleyên li ser Melayê Cizîrî û Şi’rên Wî, Weşanên Dara, Diyarbekir/ Amed, r. 163.
- Dedeler, S. (2012). “Grek Estetiği ve Sanat Felsefesinde Önemli Kavramlar”, Farabi e-Dergi, Yıl: 2, Şubat, r. 5.
- Eminoğlu, N. (2022). Tesewira Estetîk Li Nik Melayê Cizîrî, Zanîngeha Bingölê Enstîtuya Zimanên Zindî, Bingöl.
- Erebî, Î. (2017). Tecelliler Kitabı, Tercüme: Osman Yolcuoğlu, İstanbul: Gelenek.
- Hartman, M. (1904). Der Kurdische Diwan Des Schech Ahmad, S. Calvary & Co., Berlin.
- Izady, M. (2005). Bir El Kitabı Kürtler, İstanbul: Doz.
- Öz, R. (2022). "Tevkîfîlik-Kıyâsîlik Bağlamında Molla Ahmed el-Cezerî’nin Esmâ Nazariyesi", Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/19, 15.
- Öz, R. (2022). Şarkın Bilgesi Melayê Cizîrî, Hüsnü Turgut (ed.) Van: Peywend Yayıbnları.
- Taşkent, A. (2013). Güzelin Peşinde, İstanbul: Klasik.
- Timuçin, A. (2009). Sorularla Estetik El Kitabı, (1. Baskı), Bulut Yayınları, İstanbul.
- Timuroğlu, V. (2013). Estetik, İstanbul: Berfin.
- Towensend, D. (2002). Estetiğe Giriş, Çev: Sabri Büyük Düvenci, İstanbul: İmge.
- Todorov, T. (2001). Poetikaya Giriş, (Wergêr: Kaya Şahin), İstanbul: Metis.
- Turan, A. (2010). Melayê Cizîrî Divanı ve Şerhi, İstanbul: Nûbiharê.
- Turgay, N. (2011). “Ahmed el-Botî el-Cızîrî ve Divanında Kur’an’a Yaklaşımı”, Mukaddime, cîld: 4, jimar: 4, r. 139-157.
- Tunalı, İ. (2011). Grek Estetik’i, İstanbul: Remzi Kitabevi.
- Uludağ, S. (1999). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Marifet.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Kürtçe |
|---|---|
| Konular | Kürt Dili, Edebiyatı ve Kültürü |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 20 Ekim 2023 |
| Gönderilme Tarihi | 11 Temmuz 2023 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2023Sayı: Özel Sayı - Klasik Kürt Edebiyat Özel Sayısı |
The Journal of Mesopotamian Studies (JMS) Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası ile lisanslanmıştır.