Öz
Kürtlerin en ünlü emîrliklerinden biri olan Behdinan Emîrliği (Amediye), yaklaşık 600 yıl egemenliklerini sürdürmüştür. Farklı dönemlerde çok sayıda bilgiye sahip bilge Emîrler ortaya çıkmıştır ki her biri bilim, kültür ve görgü alanlarında önemli izler bırakmışlardır. Hele ki medrese ve kütüphaneler inşa edip; yazarlara, hocalara ve öğrencilere sunmaya önem vermişlerdir. Bu araştırma Behdinan Emîrliğinin Mîri (Sultan Hüseyin Veli)’nin yukarıda belirtilen alanların üzerindedir ki Mîr bu alanlarda önemli bir rol sergilemiştir. Araştırma Mîrin egemenliğini sürdürdüğü (1533_ 1573) yılları kapsayıp özgün kaynaklara, belge ve elyazılarına istinaden yazılmıştır. Araştırma iki bölümden oluşmaktadır :
Mîr ( Sultan Hüseyin Veli) (1533_ 1573) hayatının özeti VE Sultan Hüseyin'in bilim alanlarına, bilgi ve bilge insanlara verdiği önem.
Anahtar Kelimeler
Behdinan Emirliği Sultan Hüseyin Veli Kubbehan Belge ve Elyazıları.
Proje Numarası
1
Kaynakça
- Al'imadî , M.(elnasix ). (mextut : 876 h_ 1471m). Alimam alnewewy. ezkar alnewewy.
- Al'madî , T. (2006). Kurdistan we Almesîre Alseqafîye min Medrese (cami'e) Qubehan ila cami'e Alslîman . Mucele Duhok . 'eded (31).
- Al'umerî , ibn fezl allah ( t : 1349 m) . (2010). Mesalik alabsar fî memalik alamsar، tehqîq : Kaml Sliman alcuburî. c: 3 . bîrut : dar alkutub al'lmîye .
- Alakasirî, Ş . (Mextut: 1005 h_ 1597m) . şeref namh Tarîx Kurdistan.
- Albuxtî, M.(elnasix). (mxtut: 948 h _ 1542 m ). mecmel elosul fî elehkam.
- Alkitanî ,M. (2009). Medrese Quba _ Qubehan (zalik eltewd elşems alafle ). Duhok.
- Alkitanî ,M. (2010). Almesacid we Almedaris we al'ulema we almextutat fî imaret Badînan _al'madîye. Duhok.
- Almayî ,A . (1999) . alakrad fî Behdînan . t: 2 . Duhok: metbe'e hawar.
- Alqeredaxî ,M. (2014). Kunuz alkurd fî xezayin dar almextutat al'raqîte . c: 2. Erbîl.
- Alşemdînî, T. (elnasix) . ( mextut: 1210 h _1795 m). Elşecere elzîwkîye.
- Amîdî ,K. (2ooo) .imaret Badînan 1700_ 1842 drase syasye actmaîe sqafî ، moassese Mukiryanî liltiba'e û alneşir . arbîl.
- Bayezîdî, M .(Destnvîs : 1275mş _1858 z). Şerefxan Bidlîsî . şerefname (Tewarîx Qedîm Kurdstan). cild ewul .
- Bedlîsî, Ş. (2007). Şerefnameya şerefxanê Bidlîsî Tercema Mela Mehmudê Bazîdî 1797_ 1867. Twêjandn: Seîd Dêreşî. Duhok.
- Çelebi ,E . (2000). Evliya Çelebi Seyahatnamesi . Haz: Yücel Dağlı، Seyit Ali Kahraman. IV kitap. İstanbul: YKY.
- Findî , E . (1998). Waridat Medrese Quba ، Mucele Duhok . 'eded (5).
- Gullî , N. (2016). Ji Hozanvanêt Kevnêt Behdînan Mela Remezanê 'Ebbasî، Govara Dîrok . hijmare (12).
- Gullî ، N _ X. (2019). Muqeddime fî Tarîx Zaxo xilal al'ehid el'osmanî 1515 _ 1918 Duhok : merkez Zaxo lildirasat elkurdîye _ cami'e Zaxo.
- Gunduz , A . (1998).Osmanli Doneminde Musul 1523 _1639. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Firat Üniversitesi.
- İbin el'brî ( t : 1286 m ) . (1991). Tarîx alzeman liabî alferc Cemal aldîn ibn al'brî ، nqlh alî al'brî : alab ashq arml . teqdim alab can murîs fîh . bîrut : dar almeşriq.
- Ibn 'ebdulzahir .M. ( 1212 _1292m) .alaltaf alxefîye fî alsîre alşerîfe alsultanîye almelekîye alaşrefîye ، (mextute)، mektbe mîyunix . reqem alteselsul: 405. c: 3.
- Mizûrî , E . (2014). Kawdanên Roşenbîrî li Mîrgeha Behdînan. Govara Dîrok. hijmar (5).
- Muftî , B. (2015). Mela Ebdullah yê Rêkanî yê Mamîsî êke ji Zana û Navdarêt Mîrgeha Behdînan. Govara Dîrok. jimare (7) .
- Qeredaxî , M. (1421 k _ 2ooo z). bûjandnewey mêjuuy Zanayanî Kurd lerêgey Destxetekanyawe . bergi 3. Bexda.
- Qeredaxî , M. (1998). Bûjandnewey Mêjuuy Zanayanî Kurd Lerêgey Destxetekanyanewe. B.1 . Bexda.
- Rêkanî , H. (2015). Devera Berê Garê ji Dîrok û Zanayên wê. Govara Nîjen. jimare (5).
- Rêkanî , H. (2018). Rolê Zanayêt Devera (Rêkan) di Jiyana Zanistî û Çandî da li Hekarî û Behdînan li çerxê 10_15mş/ 16_20z . Govara Dîrok ، jimare (20).
- Rêkanî , H. (2019). Eşîretên Behdînan 1514_ 1919 z (vekolîneka Dîrokî belgenameyî). Duhok : Senterê Bêşkçî bo Vekolînên Mirovayetî _ Zankoya Duhok.
- Rêkanî , H. (2020). Gencîneya Behdînan ji Destnvîsên Zana û Mîr û Hozanvanan li sedê 9_15mş / 15 _20 z . Duhok : Projeyê Bender _ Duhok.
- Rewof, 'İ. (2009). alşecere alzîwkîye wesîqe neseb imaret Behdînan we Tarîxihim ، (dirase û tehqîq) . Erbîl : mekteb altefsîr lilneşir we ali'lan.
- Rewof, 'İ. (2009). Alsultan Husîn Welî emîr Behdînan 940_981 h 1533_ 1573 m.hewlêr.
- Rewof, 'İ. (2011). Almu'cem altarîxî limaret Behdînan .t 1 . erbîl : metbe'e elhac haşim.
- Rowof ، 'i_ N. (2011). Şewahid almeqberiye alsultanîye fî al'imadîye ، min metbu'at alakadîmîye alkurdîye . erbîl.
Öz
Emirate of Bahdinan (Amedi) is one of the well-known Kurdish emirates, which ruled the Bahdinan region nearly 600 years, a number of scholars and wisdoms emirs appeared in difference stages, they had played key role in scientific, sciences and intellectual fields, they paid attention of building science centers such as religion schools, libraries, available and donating transcripts for teachers and their students. This study is taking movements of sciences and intellectuals into consideration. As Qubahan school under the reign of emir of Bahdinan sultan Hussein wali who ruled between 1533_ 1573. This study is used first hand details, documents and transcripts of that time. This article is being divided into two sections: first section shed lights on the biography of Sultan Hussein Wali from 1533_ 1573 , its second section depicts, Sultan Hussein’s attention for building the science centers.
Anahtar Kelimeler
Bahdinan Emirate Sultan Hussein Wali Qubahan Documents and transcripts.
Proje Numarası
1
Kaynakça
- Al'imadî , M.(elnasix ). (mextut : 876 h_ 1471m). Alimam alnewewy. ezkar alnewewy.
- Al'madî , T. (2006). Kurdistan we Almesîre Alseqafîye min Medrese (cami'e) Qubehan ila cami'e Alslîman . Mucele Duhok . 'eded (31).
- Al'umerî , ibn fezl allah ( t : 1349 m) . (2010). Mesalik alabsar fî memalik alamsar، tehqîq : Kaml Sliman alcuburî. c: 3 . bîrut : dar alkutub al'lmîye .
- Alakasirî, Ş . (Mextut: 1005 h_ 1597m) . şeref namh Tarîx Kurdistan.
- Albuxtî, M.(elnasix). (mxtut: 948 h _ 1542 m ). mecmel elosul fî elehkam.
- Alkitanî ,M. (2009). Medrese Quba _ Qubehan (zalik eltewd elşems alafle ). Duhok.
- Alkitanî ,M. (2010). Almesacid we Almedaris we al'ulema we almextutat fî imaret Badînan _al'madîye. Duhok.
- Almayî ,A . (1999) . alakrad fî Behdînan . t: 2 . Duhok: metbe'e hawar.
- Alqeredaxî ,M. (2014). Kunuz alkurd fî xezayin dar almextutat al'raqîte . c: 2. Erbîl.
- Alşemdînî, T. (elnasix) . ( mextut: 1210 h _1795 m). Elşecere elzîwkîye.
- Amîdî ,K. (2ooo) .imaret Badînan 1700_ 1842 drase syasye actmaîe sqafî ، moassese Mukiryanî liltiba'e û alneşir . arbîl.
- Bayezîdî, M .(Destnvîs : 1275mş _1858 z). Şerefxan Bidlîsî . şerefname (Tewarîx Qedîm Kurdstan). cild ewul .
- Bedlîsî, Ş. (2007). Şerefnameya şerefxanê Bidlîsî Tercema Mela Mehmudê Bazîdî 1797_ 1867. Twêjandn: Seîd Dêreşî. Duhok.
- Çelebi ,E . (2000). Evliya Çelebi Seyahatnamesi . Haz: Yücel Dağlı، Seyit Ali Kahraman. IV kitap. İstanbul: YKY.
- Findî , E . (1998). Waridat Medrese Quba ، Mucele Duhok . 'eded (5).
- Gullî , N. (2016). Ji Hozanvanêt Kevnêt Behdînan Mela Remezanê 'Ebbasî، Govara Dîrok . hijmare (12).
- Gullî ، N _ X. (2019). Muqeddime fî Tarîx Zaxo xilal al'ehid el'osmanî 1515 _ 1918 Duhok : merkez Zaxo lildirasat elkurdîye _ cami'e Zaxo.
- Gunduz , A . (1998).Osmanli Doneminde Musul 1523 _1639. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Firat Üniversitesi.
- İbin el'brî ( t : 1286 m ) . (1991). Tarîx alzeman liabî alferc Cemal aldîn ibn al'brî ، nqlh alî al'brî : alab ashq arml . teqdim alab can murîs fîh . bîrut : dar almeşriq.
- Ibn 'ebdulzahir .M. ( 1212 _1292m) .alaltaf alxefîye fî alsîre alşerîfe alsultanîye almelekîye alaşrefîye ، (mextute)، mektbe mîyunix . reqem alteselsul: 405. c: 3.
- Mizûrî , E . (2014). Kawdanên Roşenbîrî li Mîrgeha Behdînan. Govara Dîrok. hijmar (5).
- Muftî , B. (2015). Mela Ebdullah yê Rêkanî yê Mamîsî êke ji Zana û Navdarêt Mîrgeha Behdînan. Govara Dîrok. jimare (7) .
- Qeredaxî , M. (1421 k _ 2ooo z). bûjandnewey mêjuuy Zanayanî Kurd lerêgey Destxetekanyawe . bergi 3. Bexda.
- Qeredaxî , M. (1998). Bûjandnewey Mêjuuy Zanayanî Kurd Lerêgey Destxetekanyanewe. B.1 . Bexda.
- Rêkanî , H. (2015). Devera Berê Garê ji Dîrok û Zanayên wê. Govara Nîjen. jimare (5).
- Rêkanî , H. (2018). Rolê Zanayêt Devera (Rêkan) di Jiyana Zanistî û Çandî da li Hekarî û Behdînan li çerxê 10_15mş/ 16_20z . Govara Dîrok ، jimare (20).
- Rêkanî , H. (2019). Eşîretên Behdînan 1514_ 1919 z (vekolîneka Dîrokî belgenameyî). Duhok : Senterê Bêşkçî bo Vekolînên Mirovayetî _ Zankoya Duhok.
- Rêkanî , H. (2020). Gencîneya Behdînan ji Destnvîsên Zana û Mîr û Hozanvanan li sedê 9_15mş / 15 _20 z . Duhok : Projeyê Bender _ Duhok.
- Rewof, 'İ. (2009). alşecere alzîwkîye wesîqe neseb imaret Behdînan we Tarîxihim ، (dirase û tehqîq) . Erbîl : mekteb altefsîr lilneşir we ali'lan.
- Rewof, 'İ. (2009). Alsultan Husîn Welî emîr Behdînan 940_981 h 1533_ 1573 m.hewlêr.
- Rewof, 'İ. (2011). Almu'cem altarîxî limaret Behdînan .t 1 . erbîl : metbe'e elhac haşim.
- Rowof ، 'i_ N. (2011). Şewahid almeqberiye alsultanîye fî al'imadîye ، min metbu'at alakadîmîye alkurdîye . erbîl.
Öz
میرگەها بەهدینان ( ئامێدیێ ) ، ئێك ژ ناڤدارترین میرگەهێن كوردی یە یا كو بۆ ماوەیێ نێزیكی 600 سالان ل دهڤهرا بههدينان حوكمداری كری ، هژمارەكا میرێن زانا و خودان زانین د قوناغێن جودا جودا دا لێ پەیدابوینە ، شوون تبلێن وان د بوارێ گرنگیدانا ب زانین و زانست و بوارێ و رەوشەنبیرى دا دیارن ، ب تايبهتى رۆل و گرنگیدانا وان ب ئاڤاكرنا ناڤهندێن زانستى ئانكۆ خواندنگههێن ئايينى (مهدرهسهيێن ئايينى) و پهرتووكخانهيان و بهردهستكرن و وهقف كرنا دەستنڤیسان بۆ سهيدا و شاگردان.ئەڤ ڤەكۆلینە ههولهكا رژدە ل سەر وان بزاڤێن زانستی و رهوشهنبيرى . نهخاسمه دهربارهى خواندنگهها قوبههان ل سهردهمێ ميرێ میرگەها بەهدینان سۆلتان حسێن وهلى ئهوێ حوكمدارى يا وى دناڤبهرا سالێن (1533_1573ز) بخوڤه دگريت ، ئەڤ چهنده ژی پشتگهرمى ل سەر ژێدەرێن ڕەسەن و بهڵگهنامه و دهستنڤيسێن وى سهردهمى ، ڤەكۆلین ل سەر دوو تەوەران هاتیە دابەشكرن : كورتيهك ژ ژينهنيگارا مير ( سولتان حسێن وهلى) (1533_1573) ، ههروهسا گرنگیدانا سولتان حسێن ب ناڤهندێن زانستى ، نهخاسمه مهدرهسهيا قوبههان.
Destekleyen Kurum
زانكۆيا دهۆك
Proje Numarası
1
Teşekkür
سۆپاس
Kaynakça
- Al'imadî , M.(elnasix ). (mextut : 876 h_ 1471m). Alimam alnewewy. ezkar alnewewy.
- Al'madî , T. (2006). Kurdistan we Almesîre Alseqafîye min Medrese (cami'e) Qubehan ila cami'e Alslîman . Mucele Duhok . 'eded (31).
- Al'umerî , ibn fezl allah ( t : 1349 m) . (2010). Mesalik alabsar fî memalik alamsar، tehqîq : Kaml Sliman alcuburî. c: 3 . bîrut : dar alkutub al'lmîye .
- Alakasirî, Ş . (Mextut: 1005 h_ 1597m) . şeref namh Tarîx Kurdistan.
- Albuxtî, M.(elnasix). (mxtut: 948 h _ 1542 m ). mecmel elosul fî elehkam.
- Alkitanî ,M. (2009). Medrese Quba _ Qubehan (zalik eltewd elşems alafle ). Duhok.
- Alkitanî ,M. (2010). Almesacid we Almedaris we al'ulema we almextutat fî imaret Badînan _al'madîye. Duhok.
- Almayî ,A . (1999) . alakrad fî Behdînan . t: 2 . Duhok: metbe'e hawar.
- Alqeredaxî ,M. (2014). Kunuz alkurd fî xezayin dar almextutat al'raqîte . c: 2. Erbîl.
- Alşemdînî, T. (elnasix) . ( mextut: 1210 h _1795 m). Elşecere elzîwkîye.
- Amîdî ,K. (2ooo) .imaret Badînan 1700_ 1842 drase syasye actmaîe sqafî ، moassese Mukiryanî liltiba'e û alneşir . arbîl.
- Bayezîdî, M .(Destnvîs : 1275mş _1858 z). Şerefxan Bidlîsî . şerefname (Tewarîx Qedîm Kurdstan). cild ewul .
- Bedlîsî, Ş. (2007). Şerefnameya şerefxanê Bidlîsî Tercema Mela Mehmudê Bazîdî 1797_ 1867. Twêjandn: Seîd Dêreşî. Duhok.
- Çelebi ,E . (2000). Evliya Çelebi Seyahatnamesi . Haz: Yücel Dağlı، Seyit Ali Kahraman. IV kitap. İstanbul: YKY.
- Findî , E . (1998). Waridat Medrese Quba ، Mucele Duhok . 'eded (5).
- Gullî , N. (2016). Ji Hozanvanêt Kevnêt Behdînan Mela Remezanê 'Ebbasî، Govara Dîrok . hijmare (12).
- Gullî ، N _ X. (2019). Muqeddime fî Tarîx Zaxo xilal al'ehid el'osmanî 1515 _ 1918 Duhok : merkez Zaxo lildirasat elkurdîye _ cami'e Zaxo.
- Gunduz , A . (1998).Osmanli Doneminde Musul 1523 _1639. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Firat Üniversitesi.
- İbin el'brî ( t : 1286 m ) . (1991). Tarîx alzeman liabî alferc Cemal aldîn ibn al'brî ، nqlh alî al'brî : alab ashq arml . teqdim alab can murîs fîh . bîrut : dar almeşriq.
- Ibn 'ebdulzahir .M. ( 1212 _1292m) .alaltaf alxefîye fî alsîre alşerîfe alsultanîye almelekîye alaşrefîye ، (mextute)، mektbe mîyunix . reqem alteselsul: 405. c: 3.
- Mizûrî , E . (2014). Kawdanên Roşenbîrî li Mîrgeha Behdînan. Govara Dîrok. hijmar (5).
- Muftî , B. (2015). Mela Ebdullah yê Rêkanî yê Mamîsî êke ji Zana û Navdarêt Mîrgeha Behdînan. Govara Dîrok. jimare (7) .
- Qeredaxî , M. (1421 k _ 2ooo z). bûjandnewey mêjuuy Zanayanî Kurd lerêgey Destxetekanyawe . bergi 3. Bexda.
- Qeredaxî , M. (1998). Bûjandnewey Mêjuuy Zanayanî Kurd Lerêgey Destxetekanyanewe. B.1 . Bexda.
- Rêkanî , H. (2015). Devera Berê Garê ji Dîrok û Zanayên wê. Govara Nîjen. jimare (5).
- Rêkanî , H. (2018). Rolê Zanayêt Devera (Rêkan) di Jiyana Zanistî û Çandî da li Hekarî û Behdînan li çerxê 10_15mş/ 16_20z . Govara Dîrok ، jimare (20).
- Rêkanî , H. (2019). Eşîretên Behdînan 1514_ 1919 z (vekolîneka Dîrokî belgenameyî). Duhok : Senterê Bêşkçî bo Vekolînên Mirovayetî _ Zankoya Duhok.
- Rêkanî , H. (2020). Gencîneya Behdînan ji Destnvîsên Zana û Mîr û Hozanvanan li sedê 9_15mş / 15 _20 z . Duhok : Projeyê Bender _ Duhok.
- Rewof, 'İ. (2009). alşecere alzîwkîye wesîqe neseb imaret Behdînan we Tarîxihim ، (dirase û tehqîq) . Erbîl : mekteb altefsîr lilneşir we ali'lan.
- Rewof, 'İ. (2009). Alsultan Husîn Welî emîr Behdînan 940_981 h 1533_ 1573 m.hewlêr.
- Rewof, 'İ. (2011). Almu'cem altarîxî limaret Behdînan .t 1 . erbîl : metbe'e elhac haşim.
- Rowof ، 'i_ N. (2011). Şewahid almeqberiye alsultanîye fî al'imadîye ، min metbu'at alakadîmîye alkurdîye . erbîl.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Kürtçe |
|---|---|
| Konular | Antropoloji |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Proje Numarası | 1 |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Eylül 2022 |
| Gönderilme Tarihi | 26 Temmuz 2022 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2022Cilt: 7 Sayı: 2 |
The Journal of Mesopotamian Studies (JMS) Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası ile lisanslanmıştır.