Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

Şeyh Abdurrahman Aqtepî’nin Divanında Nebat

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 1, 2 - 46, 29.02.2020

Osman Aslanoğlu

https://doi.org/10.35859/jms.2020.676912

Öz

Şeyh Abdurrahman Aktepî Diyarbakır’ın Çınar ilçesinde dünyaya geldi. Nakşibendî-Halidî şeyhi idi. Aynı zamanda müderris, araştırmacı ve şairdi. Çok farklı alanlarda önemli eserler yazmıştır. Eserlerinin çoğu Arapça’dır. Ancak iki Kürtçe/Kurmancî eseri vardır. Biri Ravdunneîm, diğeri ise divanıdır. Divanının adı Divan-ı Ruhî olup klasik tarzda yazılmıştır. Aktepî divanında farklı konularla beraber anladığımız kadarıyla ağırlıkla ilahi aşk üzerinde durmuştur. Tasavvufî-aşk şiirlerinde pek çok mazmun kullanmıştır. Bu mazmunlar daha çok hayvan, bitki, kişilik ve sevgilinin güzellik unsurlarıdır. Bu çalışmamızda bitkiler grubu üzerinde duracağız. Bitkiler grubunda ağaçlar, meyveler ve çiçekler vardır. Bu mazmunlar klasik şiirde çoğunlukla sevgilinin güzelliği için kullanılır. Aktepî de aynı şekilde bu türden benzetmelere yer vermiştir. Aktepî 14 kadar bitkisel mazmun kullanmıştır. Bazıları bir açıdan, bazıları ise bir kaç açıdan işlenmiştir. Biz her bir mazmun için kaç tane farklı anlam varsa onlara yer vereceğiz. O anlamla ilgili benzer örnekler ise altında verilecektir. Bu şekilde Aktepî’nin bitkiler hakkındaki edebî yaklaşımı daha iyi görülecek ve anlaşılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Aktepi İmaj Divan Nebat Ağaç Ruhi Divanı

Kaynakça

  • Afîfî, R. (1359) Ferhengê Cihângîrî, 2 Cîlt. Tahran: Întîşârâtê Dânişgâhê Tahran.
  • Aktaş, H. (2002). Edebi Sanatlar, Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları.
  • Artun, E. (2010). Dinî-Tasavvufî Halk Edebiyatı, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
  • Aslanoğlu, O. (2018). İran Şiirinin Kraliçesi Pervîn-i İ’tisâmî Divan Tahlili, Diyarbakır: Name Yayınları.
  • Atan, Y. (2011). Akdeniz Mitologyasından Efsaneler, İstanbul: Evrensel Basım Yayın.
  • Avşar, Z. û Cengiz, A. Divan Şiirinde Nilüferin Kozmik Serüveni, Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 2017, Volume 12/5, p. 61-72.
  • Azadmeniş, A. û Abdurriza Ş.B. (1391) Berresi we Tehlilê Envaê Teşbîhat we İstîarat der Külliyat-ı Selman-ı Savecî, Sebokşinasiyê Nezm we Nesrê Farsî, Sal 5, Jimar 4, Zivistan, 19-38.
  • Canbazî, F. (1394). Berresîyê Nukûş-ı Hayvanî der Âsarê Temeddunê Ciroft, Mecelleê Cilveê Huner, Jimar 13, Bihar û Havîn.
  • Cizîrî, A. (2018). Şerha Dîwana Melayê Cizîrî, Amadekar: Tehsîn İbrahim Doskî, Wer: Jan Dost, İstanbul: Weşanên Dara.
  • Cihanî, P. (2013). Şîroveya Mem û Zîna Ehmedê Xanî, İstanbul: Nûbihar Yayınları.
  • Çavuşoğlu, M. (1981). Divanlar Arasında, Ankara: Ümran Yayınları.
  • Çeçen, H. (2008). Fıtnat Hanım Hayatı, Sanatı ve Divanı, Ankara: Bizim Büro Ofis Yayınevi.
  • Çelebioğlu, A. (1998). Kültür ve Edebiyatımızda Allah, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, İstanbul: MEB Yayınları.
  • Destkong, N. (1391). Ferhengê Teşbihatê Şahnâmeê Firdewsî Defterê Evvel we Dovvom, Payanname, Danişgahê Peyamnûr.
  • Devrim, H. (1999). Axis 2000 Ansiklopedik Sözlük, 12 Cîlt, Ankara: Doğan Kitap.
  • Durre, A. (2002). Şerha Dîwana Ehmedê Xanî Felsefe û Jiyana wî, Avesta Yayınları.
  • Enwerî, H. (1383). Ferhengê Rûzê Soxen, Tahran: Suhen Yayınları.
  • Enwerî, H. (1383). Ferhengê Kinâyât-ı Soxen, 2 Cîlt. Tahran: Întîşârâtê Soxen.
  • Enwerî, H. (1383). Ferhengê Rûzê Soxen, Tahran: Soxen Yayınları.
  • Erdem, S. (1989). "Alem", TDV İslam Ansiklopedisi, Cîlt 2, r. 352-354.
  • Fûladî, M. û Mansur Î. (1389). Tahlilê Âmarî Baztâbê Anasırê Tabiat(Giyahan we canveran) der Eş'ar-ı Unsûrî we Mukayeseê an ba Eş'ar-ı Menuçehrî, Feslnâmeê Pijûheşhâyê Edebî, Sal 7, Jimar 29-30, Payîz-Zivistan, s.111-132.
  • Giramî, B. (1395). Gul û Giyah der Hamseê Nizamiyê Gencevî, Îrannameg, Sal 1, Jimar 1, Bahar.
  • Gölpınarlı, A. (1945). Divan Edebiyatı Beyanındadır, İstanbul: Marmara Kitabevi.
  • Gülendam, R. (2008). Modern Türk Şiirinde Meyve İmgesi, Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature And History Of Turkish Or Turkic, Volume 3/5, Fall, r. 475-502.
  • Hadî, R. (1394). Arayehayê Edebî (Kalıbhayê Şi'r, Beyan we Bedî'), Tahran: Şirketê Çap we Neşrê Kitabhayê Dersîyê İran,
  • Hevarî, M. (1995). Qamûsu Qavaid’il-Belaxetî we Usûlu Naqd we Tazawwuq, Mansura: Mektebet’ul İman.
  • Horremşâhî, B. (1387). Hâfiznâme, 2 Cîlt.Tahran: Şirketê Întîşârâtê ilmî we Ferhengî.
  • Kam, Ö. F. (Haz. H. Çeltik) (2008). Divan Şiirinin Dünyasına Giriş (Asarê Edebiye Tedkikâtı), Ankara: Birleşik Yayınevi.
  • Karaalioğlu, S. K. (1975). Edebiyat Terimleri Kılavuzu, İstanbul: İnkılâp ve Aka Kitapevleri.
  • Kılıçlıoglu, S. û Nezihe A, Hakkı D. û ên din. (1986). Meydan Larousse Büyük Lugat ve Ansiklopedi, 20 Cîlt, İstanbul: Sabah.
  • Korkusuz, Ş. (2005). Diyârbekirli Şair Sırrı Hanım’ın Divanı, İstanbul: Kent Yayınları.
  • Korugan, T. (2001). Lüzumsuz Bilgiler Ansiklopedisi 2, İstanbul: Aykırı Yayıncılık.
  • Kurnaz, C. (1992). Bülbül, TDV İslam Ansiklopedisi, 6. Cîlt, r. 485-486.
  • Kurnaz, C. (1987). Hayâlî Bey Dîvânı Tahlili, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
  • Kurnaz, C. (2009). Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü - Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, İstanbul: H Yayınları.
  • Malmîr, M. Î. (1396). Gul der Ayîneê Te’wilatê Edebê İrfanî, Gowherê Gûya, Sal 11, Cîlt 1, Jimar 32, Bahar, r. 37-66.
  • Maʿluf, L. (1956). el-Muncid Fil-Luğeti we Edebi we Ulûm, Beyrut: Matbaatu Kasulikiyye,
  • Mâzenderânî, H. Ş. (1377). Ferhengê Şâhnâme (Nâmê Kesân we Câyhâ), Întişârât-ı Bunyâd-ı Nîşâbûr, Tahran: Neşrê Belh,
  • Mehdevifer, S. (1392). Teemmulî der Ferhengê Tahliliyê Luğat we Terkibat-ı Diwanê Hakanîyê Şirvanî Te’lifê Resul Çehreqanîyê Muntazır, Zemimeê Ayineê Miras, Jimar 29, r. 107-160.
  • Mehdevifer, S. (1391). Şerhî Dubare ez Dîwanê Xaqanî, Kîtabê Mahê Edebîyat, Cîlt 63, Jimar 177, r. 52-75.
  • Merdûx Rûhanî, M. (1385). Ferhengê Danişgahê Kurdistan Farsî-Kurdî, 3 Cîlt, Senendec: Danişgâhê Kurdistan.
  • Mevlana, C. (1995). Konularına Göre Açıklamalı Mesnevi Tercümesi, Cîlt 4, Tercume: Şefik Can, İstanbul: Ötüken Yayınları.
  • Muîn, M. (1376). Ferhengê Farsî, 5 Cîlt, Tehran: Întîşaratê Emîr Kebîr.
  • Mum, C. (2006). Divan Şiirinde Hazâniye ve Bâkî'nin Hazâniyesi, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Jimar 4, r. 127-151.
  • Musâhib, X. (Editor), (1380). Dairetü’l-Meârifê Farisî, 3 Cîlt. Tahran:
  • Mutçalı, S. (1995). Arapça-Türkçe Sözlük, İstanbul: Dağarcık Yayınları.
  • Nasıf, H û Muhammed D. û Sultan M. û Mustafa T. (2004). Durusul-Belaxet, Quweyt: Darul-Xiraş,
  • Nihanî, Ş. (1394). Tehlil we nakşê numadin we Edebîyê Heyvanat der Divan-ı Hakanî, Payanname, Tahran: Zanîngeha Tabatabaî.
  • Omar, A. M. (2008). Mu’cem’ul-Luğet’il Erebiyyeti el-Muasıreti, Kahire: Alemul Kutub Yayınları.
  • Onan, N. H. (1991). İzahlı Divan Şiiri Antolojisi, İstanbul: MEB Yayınları.
  • Padişah, M. (1346). Ferhengê Muteradıfat we Istılahat, Kitabfirûşîyê Hayyam.
  • Pala, Î. (2009). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, İstanbul: Kapı Yayınları.
  • Pûrnamdarîyan, T., Radfer, E. û Şakirî, C. (1391). Berresî we Te'wîlê Çend Numad der Şi'rê Muasir, Edebîyatê Parsîyê Muasir, Sal 2, Jimar 1, Bihar û Havîn, r. 25-48.
  • Rengçî, X. (1372). Gul û Gîyah der Edebiyat-ı Manzûm-ı Farsî ta İbtida-yı Dovreê Moğol, Mutalaat we Tahkikatê Ferhengî, Tahran:
  • Sarı, Î. (2016).Gençlik İksiri Besinler, Antalya: Nokta E-book Yayıncılık.
  • Sefercioğlu, M. N. (1990). Nev’î Dîvânı’nın Tahlili, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • Şefi’ Hânî, F. (1389). Ferhengê Teşbîhat der Xezeliyatê Sa’dî, Danişgahê Peyamnur, Payannâmeê Fowqê Lîsans.
  • Şenödeyici, Ö. (2014). Osmanlı Şiir Şerhleri Gazeller ve Güzeller Üzerine, İstanbul: Kesit Yayınları.
  • Talibiyan, Y. (1382) İstiare der Şi’rê Rûdekî, Kovara Ferheng, Havîn û Payîz, r. 179-189.
  • Tarlan, A. N. (1998). Fuzuli Divanı Şerhi, Ankara: Akçağ Yayınları.
  • Tolasa, H. (2001). Ahmet Paşa’nın Şiir Dünyası, Ankara: Akçağ Yayınları.
  • Tuğlacı, P. (1985). Okyanus Ansiklopedik Sözlük, İstanbul: Cem Yayınevi.
  • Tunç, O. (2010). Dîwan Melayê Cizîrî, İstanbul: Weşanên Nûbihar.
  • Yeniterzi, E. (2014). Nasihat-nâmeê Safî, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, Jimar 10, İstanbul: r. 425-446.
  • Saldırım, A. (2012). Epikürizm Ve Bâkî’nin Bir Gazeli Üzerine, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Cîlt 7, Jimar 3, Havîn, r. 2701-2709.
  • Saldırım, N. (2008). Fars Mitolojisi Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
  • Zavotçu, G. (2012). Divan Şairlerinden Gazeller I, İzmit: Umuttepe Yayınları.

Plants in the Divan of Sheikh Abd-el-Rahman Aqtepi

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 1, 2 - 46, 29.02.2020

Osman Aslanoğlu

https://doi.org/10.35859/jms.2020.676912

Öz

Sheikh Abdurrahman Aktepî (1842-1910) was born in the Çınar district of Diyarbakır. He was a Naqshbandi-Khalidi sheikh. He was also a lecturer, researcher and poet. He has written crucial works in many different fields. Most of his works are in Arabic. However, he has two Kurdish/Kurmanji works. One of them is the Divan. The name of the Divan is “Divan of Ruhi” and it has been written in classical style. Along with different subjects, he has focused more on divine love in his Divan. He has utilized a lot from symbols in his poems themed mysticism and love. These symbols are mostly animals, plants, personality and beauty elements. In this study, we are going to focus on the group of plants. There are trees, fruits and flowers in this group. These symbols are mostly used for lover and for its beauty elements in classical poetry. Aktepi has also likewise given place to such metaphors. Aktepi has given place 14 symbols in this field. Some of them have been studied from only one aspect, some of them from several aspects. We will talk about all the different meanings they have that are loaded on them and give examples of same types one under the other. In this way, Aktepî’s literary view of plants will be better seen and understood.

Anahtar Kelimeler

Aqtepi images divan plant flower tree Divan of Ruhi

Kaynakça

  • Afîfî, R. (1359) Ferhengê Cihângîrî, 2 Cîlt. Tahran: Întîşârâtê Dânişgâhê Tahran.
  • Aktaş, H. (2002). Edebi Sanatlar, Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları.
  • Artun, E. (2010). Dinî-Tasavvufî Halk Edebiyatı, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
  • Aslanoğlu, O. (2018). İran Şiirinin Kraliçesi Pervîn-i İ’tisâmî Divan Tahlili, Diyarbakır: Name Yayınları.
  • Atan, Y. (2011). Akdeniz Mitologyasından Efsaneler, İstanbul: Evrensel Basım Yayın.
  • Avşar, Z. û Cengiz, A. Divan Şiirinde Nilüferin Kozmik Serüveni, Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 2017, Volume 12/5, p. 61-72.
  • Azadmeniş, A. û Abdurriza Ş.B. (1391) Berresi we Tehlilê Envaê Teşbîhat we İstîarat der Külliyat-ı Selman-ı Savecî, Sebokşinasiyê Nezm we Nesrê Farsî, Sal 5, Jimar 4, Zivistan, 19-38.
  • Canbazî, F. (1394). Berresîyê Nukûş-ı Hayvanî der Âsarê Temeddunê Ciroft, Mecelleê Cilveê Huner, Jimar 13, Bihar û Havîn.
  • Cizîrî, A. (2018). Şerha Dîwana Melayê Cizîrî, Amadekar: Tehsîn İbrahim Doskî, Wer: Jan Dost, İstanbul: Weşanên Dara.
  • Cihanî, P. (2013). Şîroveya Mem û Zîna Ehmedê Xanî, İstanbul: Nûbihar Yayınları.
  • Çavuşoğlu, M. (1981). Divanlar Arasında, Ankara: Ümran Yayınları.
  • Çeçen, H. (2008). Fıtnat Hanım Hayatı, Sanatı ve Divanı, Ankara: Bizim Büro Ofis Yayınevi.
  • Çelebioğlu, A. (1998). Kültür ve Edebiyatımızda Allah, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, İstanbul: MEB Yayınları.
  • Destkong, N. (1391). Ferhengê Teşbihatê Şahnâmeê Firdewsî Defterê Evvel we Dovvom, Payanname, Danişgahê Peyamnûr.
  • Devrim, H. (1999). Axis 2000 Ansiklopedik Sözlük, 12 Cîlt, Ankara: Doğan Kitap.
  • Durre, A. (2002). Şerha Dîwana Ehmedê Xanî Felsefe û Jiyana wî, Avesta Yayınları.
  • Enwerî, H. (1383). Ferhengê Rûzê Soxen, Tahran: Suhen Yayınları.
  • Enwerî, H. (1383). Ferhengê Kinâyât-ı Soxen, 2 Cîlt. Tahran: Întîşârâtê Soxen.
  • Enwerî, H. (1383). Ferhengê Rûzê Soxen, Tahran: Soxen Yayınları.
  • Erdem, S. (1989). "Alem", TDV İslam Ansiklopedisi, Cîlt 2, r. 352-354.
  • Fûladî, M. û Mansur Î. (1389). Tahlilê Âmarî Baztâbê Anasırê Tabiat(Giyahan we canveran) der Eş'ar-ı Unsûrî we Mukayeseê an ba Eş'ar-ı Menuçehrî, Feslnâmeê Pijûheşhâyê Edebî, Sal 7, Jimar 29-30, Payîz-Zivistan, s.111-132.
  • Giramî, B. (1395). Gul û Giyah der Hamseê Nizamiyê Gencevî, Îrannameg, Sal 1, Jimar 1, Bahar.
  • Gölpınarlı, A. (1945). Divan Edebiyatı Beyanındadır, İstanbul: Marmara Kitabevi.
  • Gülendam, R. (2008). Modern Türk Şiirinde Meyve İmgesi, Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature And History Of Turkish Or Turkic, Volume 3/5, Fall, r. 475-502.
  • Hadî, R. (1394). Arayehayê Edebî (Kalıbhayê Şi'r, Beyan we Bedî'), Tahran: Şirketê Çap we Neşrê Kitabhayê Dersîyê İran,
  • Hevarî, M. (1995). Qamûsu Qavaid’il-Belaxetî we Usûlu Naqd we Tazawwuq, Mansura: Mektebet’ul İman.
  • Horremşâhî, B. (1387). Hâfiznâme, 2 Cîlt.Tahran: Şirketê Întîşârâtê ilmî we Ferhengî.
  • Kam, Ö. F. (Haz. H. Çeltik) (2008). Divan Şiirinin Dünyasına Giriş (Asarê Edebiye Tedkikâtı), Ankara: Birleşik Yayınevi.
  • Karaalioğlu, S. K. (1975). Edebiyat Terimleri Kılavuzu, İstanbul: İnkılâp ve Aka Kitapevleri.
  • Kılıçlıoglu, S. û Nezihe A, Hakkı D. û ên din. (1986). Meydan Larousse Büyük Lugat ve Ansiklopedi, 20 Cîlt, İstanbul: Sabah.
  • Korkusuz, Ş. (2005). Diyârbekirli Şair Sırrı Hanım’ın Divanı, İstanbul: Kent Yayınları.
  • Korugan, T. (2001). Lüzumsuz Bilgiler Ansiklopedisi 2, İstanbul: Aykırı Yayıncılık.
  • Kurnaz, C. (1992). Bülbül, TDV İslam Ansiklopedisi, 6. Cîlt, r. 485-486.
  • Kurnaz, C. (1987). Hayâlî Bey Dîvânı Tahlili, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
  • Kurnaz, C. (2009). Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü - Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, İstanbul: H Yayınları.
  • Malmîr, M. Î. (1396). Gul der Ayîneê Te’wilatê Edebê İrfanî, Gowherê Gûya, Sal 11, Cîlt 1, Jimar 32, Bahar, r. 37-66.
  • Maʿluf, L. (1956). el-Muncid Fil-Luğeti we Edebi we Ulûm, Beyrut: Matbaatu Kasulikiyye,
  • Mâzenderânî, H. Ş. (1377). Ferhengê Şâhnâme (Nâmê Kesân we Câyhâ), Întişârât-ı Bunyâd-ı Nîşâbûr, Tahran: Neşrê Belh,
  • Mehdevifer, S. (1392). Teemmulî der Ferhengê Tahliliyê Luğat we Terkibat-ı Diwanê Hakanîyê Şirvanî Te’lifê Resul Çehreqanîyê Muntazır, Zemimeê Ayineê Miras, Jimar 29, r. 107-160.
  • Mehdevifer, S. (1391). Şerhî Dubare ez Dîwanê Xaqanî, Kîtabê Mahê Edebîyat, Cîlt 63, Jimar 177, r. 52-75.
  • Merdûx Rûhanî, M. (1385). Ferhengê Danişgahê Kurdistan Farsî-Kurdî, 3 Cîlt, Senendec: Danişgâhê Kurdistan.
  • Mevlana, C. (1995). Konularına Göre Açıklamalı Mesnevi Tercümesi, Cîlt 4, Tercume: Şefik Can, İstanbul: Ötüken Yayınları.
  • Muîn, M. (1376). Ferhengê Farsî, 5 Cîlt, Tehran: Întîşaratê Emîr Kebîr.
  • Mum, C. (2006). Divan Şiirinde Hazâniye ve Bâkî'nin Hazâniyesi, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Jimar 4, r. 127-151.
  • Musâhib, X. (Editor), (1380). Dairetü’l-Meârifê Farisî, 3 Cîlt. Tahran:
  • Mutçalı, S. (1995). Arapça-Türkçe Sözlük, İstanbul: Dağarcık Yayınları.
  • Nasıf, H û Muhammed D. û Sultan M. û Mustafa T. (2004). Durusul-Belaxet, Quweyt: Darul-Xiraş,
  • Nihanî, Ş. (1394). Tehlil we nakşê numadin we Edebîyê Heyvanat der Divan-ı Hakanî, Payanname, Tahran: Zanîngeha Tabatabaî.
  • Omar, A. M. (2008). Mu’cem’ul-Luğet’il Erebiyyeti el-Muasıreti, Kahire: Alemul Kutub Yayınları.
  • Onan, N. H. (1991). İzahlı Divan Şiiri Antolojisi, İstanbul: MEB Yayınları.
  • Padişah, M. (1346). Ferhengê Muteradıfat we Istılahat, Kitabfirûşîyê Hayyam.
  • Pala, Î. (2009). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, İstanbul: Kapı Yayınları.
  • Pûrnamdarîyan, T., Radfer, E. û Şakirî, C. (1391). Berresî we Te'wîlê Çend Numad der Şi'rê Muasir, Edebîyatê Parsîyê Muasir, Sal 2, Jimar 1, Bihar û Havîn, r. 25-48.
  • Rengçî, X. (1372). Gul û Gîyah der Edebiyat-ı Manzûm-ı Farsî ta İbtida-yı Dovreê Moğol, Mutalaat we Tahkikatê Ferhengî, Tahran:
  • Sarı, Î. (2016).Gençlik İksiri Besinler, Antalya: Nokta E-book Yayıncılık.
  • Sefercioğlu, M. N. (1990). Nev’î Dîvânı’nın Tahlili, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • Şefi’ Hânî, F. (1389). Ferhengê Teşbîhat der Xezeliyatê Sa’dî, Danişgahê Peyamnur, Payannâmeê Fowqê Lîsans.
  • Şenödeyici, Ö. (2014). Osmanlı Şiir Şerhleri Gazeller ve Güzeller Üzerine, İstanbul: Kesit Yayınları.
  • Talibiyan, Y. (1382) İstiare der Şi’rê Rûdekî, Kovara Ferheng, Havîn û Payîz, r. 179-189.
  • Tarlan, A. N. (1998). Fuzuli Divanı Şerhi, Ankara: Akçağ Yayınları.
  • Tolasa, H. (2001). Ahmet Paşa’nın Şiir Dünyası, Ankara: Akçağ Yayınları.
  • Tuğlacı, P. (1985). Okyanus Ansiklopedik Sözlük, İstanbul: Cem Yayınevi.
  • Tunç, O. (2010). Dîwan Melayê Cizîrî, İstanbul: Weşanên Nûbihar.
  • Yeniterzi, E. (2014). Nasihat-nâmeê Safî, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, Jimar 10, İstanbul: r. 425-446.
  • Saldırım, A. (2012). Epikürizm Ve Bâkî’nin Bir Gazeli Üzerine, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Cîlt 7, Jimar 3, Havîn, r. 2701-2709.
  • Saldırım, N. (2008). Fars Mitolojisi Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
  • Zavotçu, G. (2012). Divan Şairlerinden Gazeller I, İzmit: Umuttepe Yayınları.

Gîya di Dîwana Şêx Ebdurrehmanê Aqtepî da

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 1, 2 - 46, 29.02.2020

Osman Aslanoğlu

https://doi.org/10.35859/jms.2020.676912

Öz

Şêx Evdirrehman Aqtepî (1842-1910) li navçeya Çinarê ya Amedê hatiye dinyayê. Şêxekî Neqşîbendî-Xalidî bû. Lê di heman demê de muderrîs, lêkolîner û helbestvan bû. Di gelek qadên cuda da berhemên pir girîng nivîsandine. Piranîya berhemên wî bi Erebî ne. Lê du berhemên xwe yên Kurdî/Kurmancî hene. Yek ji wan dîwana wî ye. Navê dîwana wî Dîwana Rûhî ye û bi awayekî klasîk hatiye nivîsandin. Aqtepî di dîwana xwe de teva mijarên cur bi cur bi giranî li ser evîna îlahî sekinîye. Di helbestên xwe yên tesewwufî-evînî de ji remz û nîşaneyan pir îstîfade kiriye. Ev remz bi piranî ji qadên wek ajal, gîya, kesayet û endamên yarê ne. Em ê di vê xebatê de li ser beşa gîyayan bisekinin. Di beşa gîyayan da dar, meywe û kulîlk hene. Ev remz di helbesta klasîk da bi piranî ji bo xweşikîya yarê tên bikar anîn. Aqtepî jî bi heman awayî cih daye şibandinên bi vî rengî. Aqtepî dora 14 heb nîşaneyên gîyayî bi kar anîne. Hinek ji van bi alîyekî tenê, hinek jî bi çend alîyan hatine behskirin. Em ê ji bo her remzekê ku çend wateyên cuda hebin behsa wan bikin û mînakên wek hev ên derbarê wê wateyê li bin bidin. Bi vî awayî nêrîna edebî ya Aqtepî ya li ser gîyayan baştir dê were dîtin û fehmkirin.

Anahtar Kelimeler

Aqtepî Mazmûn Dîwan Gîya Kulîlk Dar Dîwana Rûhî

Kaynakça

  • Afîfî, R. (1359) Ferhengê Cihângîrî, 2 Cîlt. Tahran: Întîşârâtê Dânişgâhê Tahran.
  • Aktaş, H. (2002). Edebi Sanatlar, Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları.
  • Artun, E. (2010). Dinî-Tasavvufî Halk Edebiyatı, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
  • Aslanoğlu, O. (2018). İran Şiirinin Kraliçesi Pervîn-i İ’tisâmî Divan Tahlili, Diyarbakır: Name Yayınları.
  • Atan, Y. (2011). Akdeniz Mitologyasından Efsaneler, İstanbul: Evrensel Basım Yayın.
  • Avşar, Z. û Cengiz, A. Divan Şiirinde Nilüferin Kozmik Serüveni, Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 2017, Volume 12/5, p. 61-72.
  • Azadmeniş, A. û Abdurriza Ş.B. (1391) Berresi we Tehlilê Envaê Teşbîhat we İstîarat der Külliyat-ı Selman-ı Savecî, Sebokşinasiyê Nezm we Nesrê Farsî, Sal 5, Jimar 4, Zivistan, 19-38.
  • Canbazî, F. (1394). Berresîyê Nukûş-ı Hayvanî der Âsarê Temeddunê Ciroft, Mecelleê Cilveê Huner, Jimar 13, Bihar û Havîn.
  • Cizîrî, A. (2018). Şerha Dîwana Melayê Cizîrî, Amadekar: Tehsîn İbrahim Doskî, Wer: Jan Dost, İstanbul: Weşanên Dara.
  • Cihanî, P. (2013). Şîroveya Mem û Zîna Ehmedê Xanî, İstanbul: Nûbihar Yayınları.
  • Çavuşoğlu, M. (1981). Divanlar Arasında, Ankara: Ümran Yayınları.
  • Çeçen, H. (2008). Fıtnat Hanım Hayatı, Sanatı ve Divanı, Ankara: Bizim Büro Ofis Yayınevi.
  • Çelebioğlu, A. (1998). Kültür ve Edebiyatımızda Allah, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, İstanbul: MEB Yayınları.
  • Destkong, N. (1391). Ferhengê Teşbihatê Şahnâmeê Firdewsî Defterê Evvel we Dovvom, Payanname, Danişgahê Peyamnûr.
  • Devrim, H. (1999). Axis 2000 Ansiklopedik Sözlük, 12 Cîlt, Ankara: Doğan Kitap.
  • Durre, A. (2002). Şerha Dîwana Ehmedê Xanî Felsefe û Jiyana wî, Avesta Yayınları.
  • Enwerî, H. (1383). Ferhengê Rûzê Soxen, Tahran: Suhen Yayınları.
  • Enwerî, H. (1383). Ferhengê Kinâyât-ı Soxen, 2 Cîlt. Tahran: Întîşârâtê Soxen.
  • Enwerî, H. (1383). Ferhengê Rûzê Soxen, Tahran: Soxen Yayınları.
  • Erdem, S. (1989). "Alem", TDV İslam Ansiklopedisi, Cîlt 2, r. 352-354.
  • Fûladî, M. û Mansur Î. (1389). Tahlilê Âmarî Baztâbê Anasırê Tabiat(Giyahan we canveran) der Eş'ar-ı Unsûrî we Mukayeseê an ba Eş'ar-ı Menuçehrî, Feslnâmeê Pijûheşhâyê Edebî, Sal 7, Jimar 29-30, Payîz-Zivistan, s.111-132.
  • Giramî, B. (1395). Gul û Giyah der Hamseê Nizamiyê Gencevî, Îrannameg, Sal 1, Jimar 1, Bahar.
  • Gölpınarlı, A. (1945). Divan Edebiyatı Beyanındadır, İstanbul: Marmara Kitabevi.
  • Gülendam, R. (2008). Modern Türk Şiirinde Meyve İmgesi, Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature And History Of Turkish Or Turkic, Volume 3/5, Fall, r. 475-502.
  • Hadî, R. (1394). Arayehayê Edebî (Kalıbhayê Şi'r, Beyan we Bedî'), Tahran: Şirketê Çap we Neşrê Kitabhayê Dersîyê İran,
  • Hevarî, M. (1995). Qamûsu Qavaid’il-Belaxetî we Usûlu Naqd we Tazawwuq, Mansura: Mektebet’ul İman.
  • Horremşâhî, B. (1387). Hâfiznâme, 2 Cîlt.Tahran: Şirketê Întîşârâtê ilmî we Ferhengî.
  • Kam, Ö. F. (Haz. H. Çeltik) (2008). Divan Şiirinin Dünyasına Giriş (Asarê Edebiye Tedkikâtı), Ankara: Birleşik Yayınevi.
  • Karaalioğlu, S. K. (1975). Edebiyat Terimleri Kılavuzu, İstanbul: İnkılâp ve Aka Kitapevleri.
  • Kılıçlıoglu, S. û Nezihe A, Hakkı D. û ên din. (1986). Meydan Larousse Büyük Lugat ve Ansiklopedi, 20 Cîlt, İstanbul: Sabah.
  • Korkusuz, Ş. (2005). Diyârbekirli Şair Sırrı Hanım’ın Divanı, İstanbul: Kent Yayınları.
  • Korugan, T. (2001). Lüzumsuz Bilgiler Ansiklopedisi 2, İstanbul: Aykırı Yayıncılık.
  • Kurnaz, C. (1992). Bülbül, TDV İslam Ansiklopedisi, 6. Cîlt, r. 485-486.
  • Kurnaz, C. (1987). Hayâlî Bey Dîvânı Tahlili, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
  • Kurnaz, C. (2009). Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü - Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, İstanbul: H Yayınları.
  • Malmîr, M. Î. (1396). Gul der Ayîneê Te’wilatê Edebê İrfanî, Gowherê Gûya, Sal 11, Cîlt 1, Jimar 32, Bahar, r. 37-66.
  • Maʿluf, L. (1956). el-Muncid Fil-Luğeti we Edebi we Ulûm, Beyrut: Matbaatu Kasulikiyye,
  • Mâzenderânî, H. Ş. (1377). Ferhengê Şâhnâme (Nâmê Kesân we Câyhâ), Întişârât-ı Bunyâd-ı Nîşâbûr, Tahran: Neşrê Belh,
  • Mehdevifer, S. (1392). Teemmulî der Ferhengê Tahliliyê Luğat we Terkibat-ı Diwanê Hakanîyê Şirvanî Te’lifê Resul Çehreqanîyê Muntazır, Zemimeê Ayineê Miras, Jimar 29, r. 107-160.
  • Mehdevifer, S. (1391). Şerhî Dubare ez Dîwanê Xaqanî, Kîtabê Mahê Edebîyat, Cîlt 63, Jimar 177, r. 52-75.
  • Merdûx Rûhanî, M. (1385). Ferhengê Danişgahê Kurdistan Farsî-Kurdî, 3 Cîlt, Senendec: Danişgâhê Kurdistan.
  • Mevlana, C. (1995). Konularına Göre Açıklamalı Mesnevi Tercümesi, Cîlt 4, Tercume: Şefik Can, İstanbul: Ötüken Yayınları.
  • Muîn, M. (1376). Ferhengê Farsî, 5 Cîlt, Tehran: Întîşaratê Emîr Kebîr.
  • Mum, C. (2006). Divan Şiirinde Hazâniye ve Bâkî'nin Hazâniyesi, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Jimar 4, r. 127-151.
  • Musâhib, X. (Editor), (1380). Dairetü’l-Meârifê Farisî, 3 Cîlt. Tahran:
  • Mutçalı, S. (1995). Arapça-Türkçe Sözlük, İstanbul: Dağarcık Yayınları.
  • Nasıf, H û Muhammed D. û Sultan M. û Mustafa T. (2004). Durusul-Belaxet, Quweyt: Darul-Xiraş,
  • Nihanî, Ş. (1394). Tehlil we nakşê numadin we Edebîyê Heyvanat der Divan-ı Hakanî, Payanname, Tahran: Zanîngeha Tabatabaî.
  • Omar, A. M. (2008). Mu’cem’ul-Luğet’il Erebiyyeti el-Muasıreti, Kahire: Alemul Kutub Yayınları.
  • Onan, N. H. (1991). İzahlı Divan Şiiri Antolojisi, İstanbul: MEB Yayınları.
  • Padişah, M. (1346). Ferhengê Muteradıfat we Istılahat, Kitabfirûşîyê Hayyam.
  • Pala, Î. (2009). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, İstanbul: Kapı Yayınları.
  • Pûrnamdarîyan, T., Radfer, E. û Şakirî, C. (1391). Berresî we Te'wîlê Çend Numad der Şi'rê Muasir, Edebîyatê Parsîyê Muasir, Sal 2, Jimar 1, Bihar û Havîn, r. 25-48.
  • Rengçî, X. (1372). Gul û Gîyah der Edebiyat-ı Manzûm-ı Farsî ta İbtida-yı Dovreê Moğol, Mutalaat we Tahkikatê Ferhengî, Tahran:
  • Sarı, Î. (2016).Gençlik İksiri Besinler, Antalya: Nokta E-book Yayıncılık.
  • Sefercioğlu, M. N. (1990). Nev’î Dîvânı’nın Tahlili, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • Şefi’ Hânî, F. (1389). Ferhengê Teşbîhat der Xezeliyatê Sa’dî, Danişgahê Peyamnur, Payannâmeê Fowqê Lîsans.
  • Şenödeyici, Ö. (2014). Osmanlı Şiir Şerhleri Gazeller ve Güzeller Üzerine, İstanbul: Kesit Yayınları.
  • Talibiyan, Y. (1382) İstiare der Şi’rê Rûdekî, Kovara Ferheng, Havîn û Payîz, r. 179-189.
  • Tarlan, A. N. (1998). Fuzuli Divanı Şerhi, Ankara: Akçağ Yayınları.
  • Tolasa, H. (2001). Ahmet Paşa’nın Şiir Dünyası, Ankara: Akçağ Yayınları.
  • Tuğlacı, P. (1985). Okyanus Ansiklopedik Sözlük, İstanbul: Cem Yayınevi.
  • Tunç, O. (2010). Dîwan Melayê Cizîrî, İstanbul: Weşanên Nûbihar.
  • Yeniterzi, E. (2014). Nasihat-nâmeê Safî, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, Jimar 10, İstanbul: r. 425-446.
  • Saldırım, A. (2012). Epikürizm Ve Bâkî’nin Bir Gazeli Üzerine, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Cîlt 7, Jimar 3, Havîn, r. 2701-2709.
  • Saldırım, N. (2008). Fars Mitolojisi Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
  • Zavotçu, G. (2012). Divan Şairlerinden Gazeller I, İzmit: Umuttepe Yayınları.
Toplam 67 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Kürtçe
Konular Sanat ve Edebiyat
Bölüm Makaleler
Yazarlar

Osman Aslanoğlu 0000-0001-6534-3125

Yayımlanma Tarihi 29 Şubat 2020
Gönderilme Tarihi 18 Ocak 2020
Yayımlandığı Sayı Yıl 2020Cilt: 5 Sayı: 1

Kaynak Göster

APA Aslanoğlu, O. (2020). Gîya di Dîwana Şêx Ebdurrehmanê Aqtepî da. The Journal of Mesopotamian Studies, 5(1), 2-46. https://doi.org/10.35859/jms.2020.676912
 Kapak Resmi İndir

29370

The Journal of Mesopotamian Studies (JMS) Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası ile lisanslanmıştır.