Araştırma Makalesi
Yıl 2019,
Cilt: 4 Sayı: 1, 3 - 22, 21.02.2019
Öz
In comparison to Arabic
dialect spoken in some other cities of Turkey, Arabic dialect spoken in Mardin
has an important place in terms of being close to fluent Arabic and possessing
archaic features. This dialect contains many features of fluent Arabic in terms
of its phonetics, morphology and syntax. This article provides information about
the cultural and linguistic richness and some dialectic features of the Arabic
dialect spoken in Mardin. The geographical area subject to this study is not
limited to Mardin city centre but also includes the connected towns and
villages, and brief information on this dialect is provided through compiled
samples and observations.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- ‘Abbûd, Mîsâ Sâib Râfi‘, Lehcetu kabîleti Kinâne dirâsetun luğaviyye, Mecelletu’l-Ustâz, Câmiʻatu Bağdâd, Kulliyyetu’t-Terbiye, Sayı: 203, 2012, 159-182.
- Ahmed Muhtâr Ömer, Dirâsetu’s-savti’l-luğavî, ʻÂlemu’l-Kutub, Kahire, 1976.
- Bergstrasser, Gotthelf, Sami Dilleri Tarihi, çev. Hulusi Kılıç, Eyüp Tanrıverdi, Anka Yayınları, İstanbul, 2006.
- el-Cubûrî, Abdullah, Tatavvuru’d-dilâlâti’l-mu‘cemiyye, Matb‘atu’l-Mecma‘il-‘İlmî el-‘Irâkî, Bağdat, 2002.
- el-Curcânî, Abdulkâhır, Delâilu’l-iʻcâz, tahk. Muhammed Reşîd Rıdâ, Dâru’l-Maʻrife, Beyrut, 1978.
- Çelebi, Abdulfettâh İsmail, el-İmâletu fi’l-kırââti ve’l-lehecâti’l-ʻArabiyye, Dâru Nahdati Mısr, (2.bas.), Kahire, 1970.
- ed-Dâmin, Hâtim Sâlih, Fıkhu’l-luğa, Matba‘atu Dâri’l-Hikme, Musul, 1990.
- ------------, ‘İlmu’l-luğa, Matâbi‘u’t-Ta‘lîmi’l‘Âlî, Bağdat, 1989.
- Enîs, İbrahim, Fi’l-lehecâti’l-ʻArabiyye, Mektebetu’l-Angelo Mısriyye, (2.bas), 1965.
- el-Ezherî, Hâlid b. Abdullah, Şerhu’t-tasrîh ʻale’t-tavdîh, Dâr İhyâu’t-Turâsi’l-ʻArabî, Beyrut, tsz.
- El-Ferâhîdî, Ebu Abdirrahman el-Halîl b. Ahmed, Kitâbu’l‘ayn, tahk. Mehdî el-Mahzûmî, İbrahim es-Semerrâî, Matâbi‘u’r-Risâle, Kuveyt, 1980.
- El-Feyrûzâbâdi, Mecduddin Muhammed b. Ya‘kûb, el-Kâmûsu’l-muhît, el-Mu’essesetu’l-‘Arabiyye li’t-tibâ‘a, Beyrut, tsz.
- El-Hamevî, Şihâbuddîn Yâkût b. Abdullah, Mu‘cemu’l-buldân, Dâr Sâdır, 2.bas., Beyrut, 1995.
- İbn ‘Abdirabbih, Ahmed b. Muhammed el-Endelusî, el-‘İkdu’l-ferîd, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut, 1983.
- İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osman, el-Hasâis, tahk. Muhammed Ali en-Neccâr, Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, Beyrut, 1952.
- ------------, Sirru sinâʻati’l-iʻrâb, tahk: Mustafa es-Sakâ vd., Matbaʻatu’l-Bâbî el-Halebî, Kahire, 1954.
- İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik b. Hişâm b. Eyyûb, Evdahu’l-mesâlik ilâ elfiyyeti İbn Mâlik, tahk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd, el-Mektebetu’t-Ticâriyyetu’l-Kubrâ, Kahire, 1978.
- İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Cemâluddin Muhammed b. Mükerrem b. Ali, Lisânu’l-ʻArab, tahk. Yâsir Süleyman Ebû Şâdi, Mecdî Fethî es-Seyyid, Dâru’t-Tevfîkiyyeti li’t-Turâs, Kahire, 2009.
- İbn Seyda, Ebu’l-Hasan Ali b. İsmail el-Endelusî, el-Muhassas, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1978.
- İbnu’s-Sıkkît, Ebû Yusuf Yaʻkûb, el-İbdâl, tahk. Hüseyin Muhammed Şeref, el-Heyetu’l-ʻÂmmeti li şuûni’l-Matâbiʻi’l-Emîriyye, Kahire, 1978.
- İsmail, Hasan, Osman, Abdulkadir, el-Muhallamiyya, Daru’l-Mellah, Yayınevi yok, 2004.
- el-Kalkaşendî, Ebu’l-‘Abbâs Ahmed b. Ali, Kalâidu’l-cumân fi’t-ta‘rîfi bi kabâili ‘Arabi’z-zamân, tahk. İbrâhîm el-İbyârî, Dâru’l-Kitâbi’l-Lubnânî, 2.bas., Beyrut, 1982.
- el-Kazvînî, Ebu’l-Huseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ, es-Sâhibî fî fıkhi’l-luğa, Matbaʻatu’l-Mueyyid, Kahire, 1910.
- El-Makdisî, Ebû Abdullah b. Ahmed, Ahsenu’t-Takâsîm fî ma‘rifeti’l-akâlîm, Mektebetu Madbûlî, 2.bas., Kahire.
- el-Meşhedânî, Hâlid Ahmed, Dirâsâtun luğaviyyetun ve nahviyye, Dâru Saʻdeddîn, Dimaşk, 2010.
- ------------, el-Usûlu’l-fushâ li alfâz el-lehecâti’d-dârice, Dâr Sa‘deddîn, Dimaşk, 2010.
- en-Nâdirî, Muhammed Esʻad, Fıkhu’l-luğati Menâhiluhu ve mesâiluh, el-Mektebetu’l-ʻAsriyye, Beyrut, 2008.
- en-Nuʻaymî, Hussâm Saʻîd, Asvâtu’l-ʻArabiyye beyne’t-tahavvuli ve’s-sebât, Matbaʻtu Dâri’l-Hikme, Musul, 1989.
- ------------, ed-Dirâsâtu’l-leheciyye ve’s-savtiyye ʻinde İbn Cinnî, Dâru’t-Talîʻa, Beyrut, 1980.
- Osman, Abdulkadir, el-Lehcetu’l-‘Arabiyyetu’l-Muhallemiyye beyne’l-fasîhi ve’l-‘âmmiyyi ve’d-dahîl, Matba‘atu’l-Yemâme, Dimaşk, 2011.
- Sasse, Hans-Jürgen, Linguistiche Analyse des Arabischen Dialekts der Mhallamiye in der Provinz Mardin, Yayınevi yok, Berlin, 1971.
- Es-Se‘âlîbî, Ebû Mansûr Abdilmelik b. Muhammed b. İsmail en-Nîsâbûrî, Fıkhu’l-luğa ve esrâru’l-‘Arabiyye, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut, tsz.
- Sîbeveyh, Ebû Bişr b. ʻAmr b. Osman b. Kamber, el-Kitâb, tahk. Abdusselam Hârûn, ʻÂlemu’l-Kutub, Beyrut, 1975.
- es-Suyûtî, Celâluddîn Ebû Bekr b. Abdirrahman, el-Muzhir fî ʻulûmi’l-luğati ve envâʻihâ, tahk. Eş-Şirbînî Şerîde., Dâru’l-Hadîs, Kahire, 2010.
- Şahin, Abdussabûr, el-Kırââtu’l-Kur’âniyye fî dav’i ʻilmi’l-luğati’l-hadîs, Mektebetu’l-Hâncî, Kahire, 1966.
- Şîr, Addî, Târîh Kaldû ve Âşûr, Mektebu Serkîs Ağacan, Yayın yeri yok, 2007.
- et-Taʻʻân, Hâşim, Teesurul’l-ʻArabiyyeti bi’l-luğâti’l-Yemeniyyeti’l-kadîme, Matbaʻatu’l-İrşâd, Bağdat, 1968.
- Vâfî ,Ali Abdulvahid, el-Luğatu ve’l-mucteme‘, Matba‘atu’l-Bâbi’l-Halebî, 1945.
- Berke Vardar, Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, Multilingual Yayınları, İstanbul, 2002.
- el-Vâsitî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdilmu’min, el-Kenzu fi’l-kırââti’l-ʻaşr, tahk. Hâlid Ahmed el-Meşhedânî, Dâru’l-Mısrî li’t-Tibâʻa, Kahire, 2004.
- z-Zebîdî, Muhammed b. Muhammed b. Abdurrezzak, Tâcu’l-ʻarûs min cevâhiri’l-kâmûs, Dâru’l-Hidâye, 2.bas., Kuveyt, tsz.
Yıl 2019,
Cilt: 4 Sayı: 1, 3 - 22, 21.02.2019
Öz
Mardin’de
konuşulan Arapça lehçesi, Türkiye’nin diğer bazı şehirlerinde konuşulan Arapça
lehçelere nazaran fasih Arapçaya yakın olması ve arkayik özellikler taşıması
bakımından önemli bir yer teşkil etmektedir. Bu lehçe, gerek sesbilgisi, gerek
biçimbilgisi, gerekse sözdizimi bakımından fasih Arapçanın birçok özelliğini barındırmaktadır.
Bu makalede, Mardin’de konuşulan Arapça lehçenin sahip olduğu kültürel ve dilsel
zenginlikleri ile bazı lehçesel özellikleri hakkında bilgi verilecektir.
Çalışmaya konu olan coğrafi alan, Mardin şehir merkeziyle sınırlı olmayıp,
bağlı ilçe ve köyleri de kapsamakta, derlenen örnekler ve yapılan gözlemler
üzerinden bu lehçe hakkında özet niteliğinde bilgiler verilmektedir.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- ‘Abbûd, Mîsâ Sâib Râfi‘, Lehcetu kabîleti Kinâne dirâsetun luğaviyye, Mecelletu’l-Ustâz, Câmiʻatu Bağdâd, Kulliyyetu’t-Terbiye, Sayı: 203, 2012, 159-182.
- Ahmed Muhtâr Ömer, Dirâsetu’s-savti’l-luğavî, ʻÂlemu’l-Kutub, Kahire, 1976.
- Bergstrasser, Gotthelf, Sami Dilleri Tarihi, çev. Hulusi Kılıç, Eyüp Tanrıverdi, Anka Yayınları, İstanbul, 2006.
- el-Cubûrî, Abdullah, Tatavvuru’d-dilâlâti’l-mu‘cemiyye, Matb‘atu’l-Mecma‘il-‘İlmî el-‘Irâkî, Bağdat, 2002.
- el-Curcânî, Abdulkâhır, Delâilu’l-iʻcâz, tahk. Muhammed Reşîd Rıdâ, Dâru’l-Maʻrife, Beyrut, 1978.
- Çelebi, Abdulfettâh İsmail, el-İmâletu fi’l-kırââti ve’l-lehecâti’l-ʻArabiyye, Dâru Nahdati Mısr, (2.bas.), Kahire, 1970.
- ed-Dâmin, Hâtim Sâlih, Fıkhu’l-luğa, Matba‘atu Dâri’l-Hikme, Musul, 1990.
- ------------, ‘İlmu’l-luğa, Matâbi‘u’t-Ta‘lîmi’l‘Âlî, Bağdat, 1989.
- Enîs, İbrahim, Fi’l-lehecâti’l-ʻArabiyye, Mektebetu’l-Angelo Mısriyye, (2.bas), 1965.
- el-Ezherî, Hâlid b. Abdullah, Şerhu’t-tasrîh ʻale’t-tavdîh, Dâr İhyâu’t-Turâsi’l-ʻArabî, Beyrut, tsz.
- El-Ferâhîdî, Ebu Abdirrahman el-Halîl b. Ahmed, Kitâbu’l‘ayn, tahk. Mehdî el-Mahzûmî, İbrahim es-Semerrâî, Matâbi‘u’r-Risâle, Kuveyt, 1980.
- El-Feyrûzâbâdi, Mecduddin Muhammed b. Ya‘kûb, el-Kâmûsu’l-muhît, el-Mu’essesetu’l-‘Arabiyye li’t-tibâ‘a, Beyrut, tsz.
- El-Hamevî, Şihâbuddîn Yâkût b. Abdullah, Mu‘cemu’l-buldân, Dâr Sâdır, 2.bas., Beyrut, 1995.
- İbn ‘Abdirabbih, Ahmed b. Muhammed el-Endelusî, el-‘İkdu’l-ferîd, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut, 1983.
- İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osman, el-Hasâis, tahk. Muhammed Ali en-Neccâr, Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, Beyrut, 1952.
- ------------, Sirru sinâʻati’l-iʻrâb, tahk: Mustafa es-Sakâ vd., Matbaʻatu’l-Bâbî el-Halebî, Kahire, 1954.
- İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik b. Hişâm b. Eyyûb, Evdahu’l-mesâlik ilâ elfiyyeti İbn Mâlik, tahk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd, el-Mektebetu’t-Ticâriyyetu’l-Kubrâ, Kahire, 1978.
- İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Cemâluddin Muhammed b. Mükerrem b. Ali, Lisânu’l-ʻArab, tahk. Yâsir Süleyman Ebû Şâdi, Mecdî Fethî es-Seyyid, Dâru’t-Tevfîkiyyeti li’t-Turâs, Kahire, 2009.
- İbn Seyda, Ebu’l-Hasan Ali b. İsmail el-Endelusî, el-Muhassas, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1978.
- İbnu’s-Sıkkît, Ebû Yusuf Yaʻkûb, el-İbdâl, tahk. Hüseyin Muhammed Şeref, el-Heyetu’l-ʻÂmmeti li şuûni’l-Matâbiʻi’l-Emîriyye, Kahire, 1978.
- İsmail, Hasan, Osman, Abdulkadir, el-Muhallamiyya, Daru’l-Mellah, Yayınevi yok, 2004.
- el-Kalkaşendî, Ebu’l-‘Abbâs Ahmed b. Ali, Kalâidu’l-cumân fi’t-ta‘rîfi bi kabâili ‘Arabi’z-zamân, tahk. İbrâhîm el-İbyârî, Dâru’l-Kitâbi’l-Lubnânî, 2.bas., Beyrut, 1982.
- el-Kazvînî, Ebu’l-Huseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ, es-Sâhibî fî fıkhi’l-luğa, Matbaʻatu’l-Mueyyid, Kahire, 1910.
- El-Makdisî, Ebû Abdullah b. Ahmed, Ahsenu’t-Takâsîm fî ma‘rifeti’l-akâlîm, Mektebetu Madbûlî, 2.bas., Kahire.
- el-Meşhedânî, Hâlid Ahmed, Dirâsâtun luğaviyyetun ve nahviyye, Dâru Saʻdeddîn, Dimaşk, 2010.
- ------------, el-Usûlu’l-fushâ li alfâz el-lehecâti’d-dârice, Dâr Sa‘deddîn, Dimaşk, 2010.
- en-Nâdirî, Muhammed Esʻad, Fıkhu’l-luğati Menâhiluhu ve mesâiluh, el-Mektebetu’l-ʻAsriyye, Beyrut, 2008.
- en-Nuʻaymî, Hussâm Saʻîd, Asvâtu’l-ʻArabiyye beyne’t-tahavvuli ve’s-sebât, Matbaʻtu Dâri’l-Hikme, Musul, 1989.
- ------------, ed-Dirâsâtu’l-leheciyye ve’s-savtiyye ʻinde İbn Cinnî, Dâru’t-Talîʻa, Beyrut, 1980.
- Osman, Abdulkadir, el-Lehcetu’l-‘Arabiyyetu’l-Muhallemiyye beyne’l-fasîhi ve’l-‘âmmiyyi ve’d-dahîl, Matba‘atu’l-Yemâme, Dimaşk, 2011.
- Sasse, Hans-Jürgen, Linguistiche Analyse des Arabischen Dialekts der Mhallamiye in der Provinz Mardin, Yayınevi yok, Berlin, 1971.
- Es-Se‘âlîbî, Ebû Mansûr Abdilmelik b. Muhammed b. İsmail en-Nîsâbûrî, Fıkhu’l-luğa ve esrâru’l-‘Arabiyye, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut, tsz.
- Sîbeveyh, Ebû Bişr b. ʻAmr b. Osman b. Kamber, el-Kitâb, tahk. Abdusselam Hârûn, ʻÂlemu’l-Kutub, Beyrut, 1975.
- es-Suyûtî, Celâluddîn Ebû Bekr b. Abdirrahman, el-Muzhir fî ʻulûmi’l-luğati ve envâʻihâ, tahk. Eş-Şirbînî Şerîde., Dâru’l-Hadîs, Kahire, 2010.
- Şahin, Abdussabûr, el-Kırââtu’l-Kur’âniyye fî dav’i ʻilmi’l-luğati’l-hadîs, Mektebetu’l-Hâncî, Kahire, 1966.
- Şîr, Addî, Târîh Kaldû ve Âşûr, Mektebu Serkîs Ağacan, Yayın yeri yok, 2007.
- et-Taʻʻân, Hâşim, Teesurul’l-ʻArabiyyeti bi’l-luğâti’l-Yemeniyyeti’l-kadîme, Matbaʻatu’l-İrşâd, Bağdat, 1968.
- Vâfî ,Ali Abdulvahid, el-Luğatu ve’l-mucteme‘, Matba‘atu’l-Bâbi’l-Halebî, 1945.
- Berke Vardar, Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, Multilingual Yayınları, İstanbul, 2002.
- el-Vâsitî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdilmu’min, el-Kenzu fi’l-kırââti’l-ʻaşr, tahk. Hâlid Ahmed el-Meşhedânî, Dâru’l-Mısrî li’t-Tibâʻa, Kahire, 2004.
- z-Zebîdî, Muhammed b. Muhammed b. Abdurrezzak, Tâcu’l-ʻarûs min cevâhiri’l-kâmûs, Dâru’l-Hidâye, 2.bas., Kuveyt, tsz.
Toplam 41 adet kaynakça vardır.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 21 Şubat 2019 |
| Gönderilme Tarihi | 24 Ocak 2019 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2019Cilt: 4 Sayı: 1 |
The Journal of Mesopotamian Studies (JMS) Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası ile lisanslanmıştır.