Research Article
BibTex RIS Cite

Türkiye’de Kürtçe Dil Taleplerinin Tarihsel Gelişimi

Year 2023, Volume: 8 Issue: 1, 27 - 46, 30.04.2023

Süleyman Sıdal

https://doi.org/10.35859/jms.2023.1147034

Abstract

Bu çalışmada Kürtçe dil taleplerinin Türkiye’de Osmanlı’dan Cumhuriyet’e gelişimi incelenmektedir. Taleplerin içeriği, kapsamı, ifade biçimi ve söylemi değişse de talebin kendisinin değişmeden kaldığı ve tarihsel süreç içerisinde varlığını koruduğu iddia edilmektedir. Bu kapsamda çalışma Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde başlayan etnik bilincin gelişimi ve uluslaşmaya dönüşümü sürecinde ortaya çıkan diğer milliyetçiliklerden etkilenen Kürt kimliğinin kendi varlığını dil ve eğitim üzerinden muhafaza ve inşa etmeye çalışmasıyla başlamakta; modern Türkiye’de değişen siyasi, ekonomik ve toplumsal koşullara göre kendini uyarlama çabası ile devam etmekte ve 2000’lerin başında ilk defa somut bir talep ve toplumsal harekete dönüşmesiyle sonuçlandırılmaktadır. Bu çalışmada, dönemin gazete ve dergilerinin yanı sıra bu konuyla ilgili yazılmış kitap ve makaleler incelenmiş, betimleyici bir yöntemle tarihsel-kronolojik ve yorumlayıcı bir anlatım tercih edilmiştir.

Keywords

Kürtçe Dilsel talepler Kimlik Ulus inşası Dil Politikası

References

  • 49’lar Davası Gerekçeli Karar, Genel Kurmay Başkanlığı Askeri Mahkemesi. Ankara Sayı: 964/27, 30 Nisan 1963.
  • Akkaya, A. H. (2013). Kürt Hareketi’nin Örgütlenme Süreci Olarak 1970’ler. Toplum ve Bilim (127), 88-120.
  • Anderson, B. (1995). Hayali Cemaatler: Milliyetçiliğin Yayılması ve Kökenleri. İ Savaşır (Çev.). (2. Baskı).. İstanbul: Metis Yayınları.
  • Anter, M. (1963). Uyanalım ya! Dicle-Fırat, (4). Dicle-Fırat 1-8 (1962-1963) içinde (7). Stockholm APEC Yayınları.
  • Anter, M. (2013). Hatıralarım I-II. (3. Baskı). Diyarbakır: Aram Yayınevi.
  • Anter, M. (2014a) Kürtçe Sözlük. Barış Dünyası, Ağustos 1962. Sayı: 5 A. Türkmen, A. Özmen (Ed.). Kürdistan Sosyalist Solu Kitabı: 60’lardan 2000’lere Seçme Metinler içinde (87-89). Ankara: Dipnot Yayınları.
  • Anter, M. (2014b). Barış Dünyası. A. Türkmen, A. Özmen (Ed.). Kürdistan Sosyalist Solu Kitabı: 60’lardan 2000’lere Seçme Metinler içinde (77-84). Ankara: Dipnot Yayınları.
  • Arfa, H. (1991). Kürtlerin Kısa Bir Tarihi, Kürtler Üzerine Tarih ve Folklor Yazıları. A.I.B, E.Ç., N.A. (Çev.). Ankara: Öz-Ge Yayınları.
  • Aydınoğlu, E. (2007). Türkiye Solu 1960-1980. İstanbul: Versus Yayınları.
  • Babanzade, İ. H. (1908). Kürdçeye Dair. M.E. Bozarslan (Ed.). Kürt Teavün ve Terakki Gazetesi (1908-1909) içinde (2). Uppsala: Deng Yayınevi.
  • Babanzade, İ. H. (1908). Kürtler ve Kürdistan. M.E. Bozarslan (Ed.). Kürt Teavün ve Terakki Gazetesi (1908-1909) içinde (7-9). Uppsala: Deng Yayınevi.
  • Babanzade, İ. H. (1913). Kürdlük ve Müslümanlık. Roji Kurd (2), 5-6.
  • Babanzade, İ.H. (1908) “Kürtler ve Kürdistan. M.E. Bozarslan (Ed.). Kürt Teavün ve Terakki Gazetesi (1908-1909) içinde (67-69). Uppsala: Deng Yayınevi.
  • Babanzade, İ.H. (1908). Kürdçeye Dair. M.E. Bozarslan (Ed.). Kürt Teavün ve Terakki Gazetesi (1908-1909) içinde (2). Uppsala: Deng Yayınevi.
  • Babanzade, İ.H. (1913). Kürdlük ve Müslümanlık. Roji Kurd (2), 5-6.
  • Bajalan, D. R. (2010). Jön Kürtler. B. Yalçınkaya (Çev.). İstanbul: Avesta Yayınları.
  • Bayram, E. (2017). The Nubihar Circle’s Perspective On Turkey’s Kurdish Question. (Unpublished MA Thesis). Istanbul: Şehir University.
  • Beşikçi İ. (1990). Devletlerarası Sömürge Kürdistan. Paris: Kürt Enstitüsü Yayınları.
  • Beşikçi İ. (1991). Kürt Aydını Üzerine Düşünceler. (2. Baskı). Ankara: Yurt Yayınları.
  • Beşikçi İ. (2014) Doğu Mitinglerinin Analizi. A. Türkmen, A. Özmen (Ed.), Kürdistan Sosyalist Solu Kitabı: 60’lardan 2000’lere Seçme Metinler içinde (99-155). Ankara: Dipnot Yayınları.
  • Bozarslan M.E. (Ed.). (1991). Kürdistan Gazetesi (1898-1902) (1). Uppsala: Deng Yayınları.
  • Bozarslan, H. (2003). Kürt Milliyetçiliği ve Kürt Hareketi 1898-2000. Türkiye’de Siyasal Düşünce Akımları: Milliyetçilik, içinde (840-870). İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Bozarslan, H. (2014). Türkiye’de Kürt Sol Hareketi. Kürdistan Sosyalist Solu Kitabı: 60’lardan 2000’lere Seçme Metinler. E. A. Türkmen, A. Özmen (Ed.) içinde (9-69). Ankara: Dipnot Yayınları.
  • Bozarslan, S. ve Aydın, M. (1977). Kürt ve Türk Halkları Kardeşçe ve Demokrat Bir Toplumu Birlikte Kuracaklardır. Roja Welat (2), 12-13.
  • Brubaker, R. (1995) Aftermaths of Empire and Unmixing of Peoples, Ethnic and Racial Studies 18 (2), 189-218.
  • Celil, C. (2007). Kürt Halk Tarihinden 13 İlginç Yaprak. H. Kaya (Çev.). İstanbul: Evrensel Yayınları.
  • Çıkarken, (1963, 15 Nisan) Deng 1998(1), Deng (1-2) içinde (1). Stockholm: APEC Yayınları.
  • DDKO Yayın Bülteni-3 (t.y.). İstanbul: Haşmet Matbaası.
  • Devrimcilikle Goşizmi Ayıralım. (1976). Özgürlük Yolu (11), 3-17.
  • Dicle-Fırat Okuyucularına. (1963). Dicle-Firat (8), Dicle-Fırat 1-8 (1962-1963) içinde, (8), Stockholm: APEC Yayınları.
  • Ersanlı, B. ve Bayhan, H. (2012). Demokratik Özerklik: Statü Talebi ve Demokratikleşme Arzusu. B. Ersanlı, G.G. Özdoğan, N. Uçarlar (Ed.). Türkiye Siyasetinde Kürtler içinde (203-250). İstanbul: İletişim, Yayınları.
  • Erzincanlı, H. S. (1909). Kürdistan’da Maarifin Tarz-ı Tensik ve İhyası. M.E. Bozarslan (Ed.). Kürt Teavün ve Terakki Gazetesi (1908-1909) içinde (2-3). Uppsala: Deng Yayınevi.
  • Gellner, E. (1992). Uluslar ve Ulusçuluk. B. Ersanlı, G. G. Özdoğan (Çev.). İstanbul: İnsan Yayınları.
  • Gültekin, M.B. (2012). Kürtçe Eğitim Sorunu. İstanbul: Kaynak Yayınları.
  • Güneş, C. (2013). Türkiye’de Kürt Ulusal Hareketi. E.B. Yıldırım (Çev.). Ankara: Dipnot Yayınları.
  • Hassanpour, A. (2005). Kürdistan’da Milliyetçilik ve Dil (1918-1985). İ. Bingöl, C. Gündoğan (Çev.). Diyarbakır: Avesta Yayınları.
  • Hobsbawm, E.J. (1993). 1780’den Günümüze Milletler ve Milliyetçilik: Program, Mit, Gerçeklik. O. Akınhay (Çev.) İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
  • Hobsbawm, E.J. (2006). Geleneğin İcadı. M.M. Şahin (Çev.). İstanbul: Agora Kitaplığı.
  • Inglehart, R., Woodward, M. (1967). Language Conflicts and Political Community. Comparative Studies in Society and History, 10, (1), 27-45.
  • Issı, M. (2013). Kürt Basını ve Kürdistan Gazetesi. E-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi (12), 127-147.
  • Kaleli, N. (1978). Sömürge Ülkelerde Eğitim. Özgürlük Yolu (33-34), 8-21.
  • Karahan, E. (1962). Neden Çıkıyoruz, Dicle-Fırat (1), Dicle-Fırat 1-8 (1962-1963) içinde, (4), Stockholm: APEC Yayınları.
  • Kasap, S. (2021). Impact of Bilingualism and the Difficulties of Having Minority-Specific Names in Another Dominant Society: Turkish Context for Minority Kurdish Society. Journal of the International Council of Onomastic Sciences (56), 167–186. https://doi.org/10.34158/onoma.56/2021/9l
  • Kavak, Ş. (2012). Kürt Siyasetinin 2000’li Yılları: Türkiyelileşme ve Demokratik Toplum Partisi. B. Ersanlı, G.G. Özdoğan, N. Uçarlar (Ed.). Türkiye Siyasetinde Kürtler içinde (151-201). İstanbul: İletişim, Yayınları
  • Kırmızıtoprak, S. (2014). Türkiye’de Kürt Millet Hareketleri. A. Türkmen, A. Özmen (Ed.). Kürdistan Sosyalist Solu Kitabı: 60’lardan 2000’lere Seçme Metinler içinde (159-187). Ankara: Dipnot Yayınları.
  • Kısacık, R. (2010 a) Rızgari ve Ala Rızgari. İstanbul: Ozan Yayınları.
  • Kısacık, R. (2010 b) Kawa, Denge Kawa, Red Kawa. PSŞK, İstanbul: Ozan Yayınları.
  • Kirişçi, K. ve Winrow, G.M. (2011). Kürt Sorunu, Kökeni, Gelişimi. (6. Baskı). A. Fethi (Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • Kutlay, N. (2012). Kürt Kimliğinin Oluşum Süreci. Ankara: Dipnot Yayınları.
  • Kutlay, N. (2014a). 49’lar Dosyası. E.A. Türkmen, A. Özmen (Ed.), Kürdistan Sosyalist Solu Kitabı: 60’lardan 2000’lere Seçme Metinler içinde (72-75). Ankara: Dipnot Yayınları.
  • Kutlay, N. (2014b). Osmanlı’dan Günümüze Kürtler. Ankara: Dipnot Yayınları. Kürdistan Tarihi ve Sömürgecilik. (1978). Tekoşin (3), 3-11.
  • Kürtçe Yayın Yapmak Hakkımızdır ve Bu Hakkı Kullanacağız. (1977). Roja Welat (2), 2.
  • M. M. (1918). Edebiyat-ı Kürdiyeden Bazı Numuneler. M.E. Bozarslan (Ed.). Jin Dergisi (1918-1919) (1) içinde (236). Uppsala: Deng Yayınları.
  • Malmisanij (2002). Kürt Talebe-Hevi Cemiyeti: İlk Legal Kürt Öğrenci Derneği. İstanbul: Avesta Yayınları. Marcus, A. (2009). Kan ve İnanç. Ayten Alkan (Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Mazıdağlı, H. (1963 a). Bazı Noktalar. Dicle-Fırat (8). Dicle-Fırat 1-8 (1962-1963) içinde, (1). Stockholm: APEC Yayınları.
  • Mazıdağlı, H. (1963 b). Hani Vaizler Kürtçe Veriliyordu?. Dicle-Fırat (7). Dicle-Fırat 1-8 (1962-1963) içinde, (1). Stockholm: APEC Yayınları.
  • Mevlanazade, R. (1913). Sayın Hetawi Kurd Gazetesi Kurucularına. Hetawi Kurd (2), 2-3.
  • Önen, R. (2012). The Role of Language in the Discursive Construction of the Kurdish Nation: A Case Study on the Kurdish Periodical Hawar (1932-1943). (Unpublished MA Thesis). Istanbul: Bilgi University.
  • Önen-Baykuşak, R. (2020). Türkiye’de Hakim ve Muhalif Politikanın Gerilim Alanlarından Biri Olarak Kürtçe Dil Meselesi. (Unpublished PhD Thesis). Istanbul: Mimar Sinan University.
  • Örgütlenme Sorunu Üzerine. (1978). Tekoşin (1), 15-17.
  • Özcan, A. (2013). İmparatorluk Çökerken Yeni bir Ulus Tahayyülü: Kürt Milliyetçiliğinin Yayın Organı Jin 1918-1919. (2. Baskı). Ankara: Lotus Yayınları.
  • Özkırımlı, U. (2013). Milliyetçilik Kuramları: Eleştirel Bir Bakış. (4. Baskı). Ankara: Doğu Batı Yayınları. Pale’nin Siyasi Programı. (1979). Pale (4), 46.
  • Ramsaur, E. (2011). Jön Türkler: 1908 İhtilali’nin Doğuşu. (2. Baskı). M.Ö. Mengüşoğlu (Çev.). İstanbul: Pınar Yayınları.
  • Roshwald, A. (2001). Ethnic Nationalism and the Fall of Empires. London: Routledge Publishing.
  • Sen Faşist Savcı İyi Dinle! Dünyada Kürt Vardır (1973). DDKO Savunması No: 4, Uppsala: Bahoz Yayınları.
  • Sevmek İçin Bilmek Lazım, (1963, 15 Mayıs). Deng, 1998 (2) Deng (1-2) içinde (47-48). Stockholm: APEC Yayınları.
  • Tunaya, T. Z. (1986). Türkiye’de Siyasal Partiler: Mütareke Dönemi. (2. Baskı). İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları.
  • Tunaya, T. Z. (1988). Türkiye’de Siyasal Partiler: II. Meşrutiyet Dönemi. (2. Baskı). İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları.
  • Uçarlar, N. (2009). Between Majority Power and Minority Resistance: Kurdish Linguistic Rights in Turkey. Sweden: Media-Tryck Lund University Press.
  • Uçarlar, N. (2012). Kürtçenin Direnişi ve Siyasalın Geri Dönüşü. B. Ersanlı, G.G. Özdoğan, N. Uçarlar (Ed.). Türkiye Siyasetinde Kürtler içinde (265-291). İstanbul: İletişim, Yayınları.
  • White, P. J. (2012). İlkel İsyancılar mı? Devrimci Modernleştiriciler mi? Türkiye’de Kürt Ulusal Hareketi. M. Topal (Çev.). İstanbul: Vate Yayınları.
  • Yeğen, M. (2011). Son Kürt İsyanı. İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Yeğen, M. (2012). İngiliz Belgelerinde Kürdistan (1918-1958). Ankara: Dipnot Yayınları.
  • Yükseker, D. (2012). Kürtlerin Yerinden Edilmesi ve Sosyal Dışlanma: 1990'lardaki Zorla Göçün Sonuçları, S.G. Ihlamur, Öner, N.A. Şirin (Der.) Küreselleşme Çağında Göç içinde (233-262). İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Zana, M. (1991). Bekle Diyarbakır. İstanbul: Doz Yayınları.
  • Zozan, E. (1976). Eğitim Üzerine. Özgürlük Yolu (8), 39-54.

Historical Evolution of Kurdish Language Demands In Turkey

Year 2023, Volume: 8 Issue: 1, 27 - 46, 30.04.2023

Süleyman Sıdal

https://doi.org/10.35859/jms.2023.1147034

Abstract

In this study, the evolution of Kurdish language demands in Turkey is examined from the Ottoman Empire to the Modern Turkish Republic. It is claimed that although the content, scope, way of expression, and discourse of the demands have changed in time, the demand itself has remained the same and has preserved its existence in the historical process. In this context, the study begins with the efforts of building a Kurdish identity, which was influenced by other nationalisms that emerged during the last period of the Ottoman Empire, to preserve and shape its own existence through language and education; It continues with an effort to adapt itself according to the changing political, economic and social conditions in modern Turkey, and it is concluded with a concrete demand and transformation into a social movement for the first time in the early 2000s. In this study, besides the newspapers and magazines of the period, the books and articles written on this subject were examined, with a historical-chronological and descriptive method.

Keywords

Kurdish Language demands Identity Nation Building Language Policy.

References

  • 49’lar Davası Gerekçeli Karar, Genel Kurmay Başkanlığı Askeri Mahkemesi. Ankara Sayı: 964/27, 30 Nisan 1963.
  • Akkaya, A. H. (2013). Kürt Hareketi’nin Örgütlenme Süreci Olarak 1970’ler. Toplum ve Bilim (127), 88-120.
  • Anderson, B. (1995). Hayali Cemaatler: Milliyetçiliğin Yayılması ve Kökenleri. İ Savaşır (Çev.). (2. Baskı).. İstanbul: Metis Yayınları.
  • Anter, M. (1963). Uyanalım ya! Dicle-Fırat, (4). Dicle-Fırat 1-8 (1962-1963) içinde (7). Stockholm APEC Yayınları.
  • Anter, M. (2013). Hatıralarım I-II. (3. Baskı). Diyarbakır: Aram Yayınevi.
  • Anter, M. (2014a) Kürtçe Sözlük. Barış Dünyası, Ağustos 1962. Sayı: 5 A. Türkmen, A. Özmen (Ed.). Kürdistan Sosyalist Solu Kitabı: 60’lardan 2000’lere Seçme Metinler içinde (87-89). Ankara: Dipnot Yayınları.
  • Anter, M. (2014b). Barış Dünyası. A. Türkmen, A. Özmen (Ed.). Kürdistan Sosyalist Solu Kitabı: 60’lardan 2000’lere Seçme Metinler içinde (77-84). Ankara: Dipnot Yayınları.
  • Arfa, H. (1991). Kürtlerin Kısa Bir Tarihi, Kürtler Üzerine Tarih ve Folklor Yazıları. A.I.B, E.Ç., N.A. (Çev.). Ankara: Öz-Ge Yayınları.
  • Aydınoğlu, E. (2007). Türkiye Solu 1960-1980. İstanbul: Versus Yayınları.
  • Babanzade, İ. H. (1908). Kürdçeye Dair. M.E. Bozarslan (Ed.). Kürt Teavün ve Terakki Gazetesi (1908-1909) içinde (2). Uppsala: Deng Yayınevi.
  • Babanzade, İ. H. (1908). Kürtler ve Kürdistan. M.E. Bozarslan (Ed.). Kürt Teavün ve Terakki Gazetesi (1908-1909) içinde (7-9). Uppsala: Deng Yayınevi.
  • Babanzade, İ. H. (1913). Kürdlük ve Müslümanlık. Roji Kurd (2), 5-6.
  • Babanzade, İ.H. (1908) “Kürtler ve Kürdistan. M.E. Bozarslan (Ed.). Kürt Teavün ve Terakki Gazetesi (1908-1909) içinde (67-69). Uppsala: Deng Yayınevi.
  • Babanzade, İ.H. (1908). Kürdçeye Dair. M.E. Bozarslan (Ed.). Kürt Teavün ve Terakki Gazetesi (1908-1909) içinde (2). Uppsala: Deng Yayınevi.
  • Babanzade, İ.H. (1913). Kürdlük ve Müslümanlık. Roji Kurd (2), 5-6.
  • Bajalan, D. R. (2010). Jön Kürtler. B. Yalçınkaya (Çev.). İstanbul: Avesta Yayınları.
  • Bayram, E. (2017). The Nubihar Circle’s Perspective On Turkey’s Kurdish Question. (Unpublished MA Thesis). Istanbul: Şehir University.
  • Beşikçi İ. (1990). Devletlerarası Sömürge Kürdistan. Paris: Kürt Enstitüsü Yayınları.
  • Beşikçi İ. (1991). Kürt Aydını Üzerine Düşünceler. (2. Baskı). Ankara: Yurt Yayınları.
  • Beşikçi İ. (2014) Doğu Mitinglerinin Analizi. A. Türkmen, A. Özmen (Ed.), Kürdistan Sosyalist Solu Kitabı: 60’lardan 2000’lere Seçme Metinler içinde (99-155). Ankara: Dipnot Yayınları.
  • Bozarslan M.E. (Ed.). (1991). Kürdistan Gazetesi (1898-1902) (1). Uppsala: Deng Yayınları.
  • Bozarslan, H. (2003). Kürt Milliyetçiliği ve Kürt Hareketi 1898-2000. Türkiye’de Siyasal Düşünce Akımları: Milliyetçilik, içinde (840-870). İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Bozarslan, H. (2014). Türkiye’de Kürt Sol Hareketi. Kürdistan Sosyalist Solu Kitabı: 60’lardan 2000’lere Seçme Metinler. E. A. Türkmen, A. Özmen (Ed.) içinde (9-69). Ankara: Dipnot Yayınları.
  • Bozarslan, S. ve Aydın, M. (1977). Kürt ve Türk Halkları Kardeşçe ve Demokrat Bir Toplumu Birlikte Kuracaklardır. Roja Welat (2), 12-13.
  • Brubaker, R. (1995) Aftermaths of Empire and Unmixing of Peoples, Ethnic and Racial Studies 18 (2), 189-218.
  • Celil, C. (2007). Kürt Halk Tarihinden 13 İlginç Yaprak. H. Kaya (Çev.). İstanbul: Evrensel Yayınları.
  • Çıkarken, (1963, 15 Nisan) Deng 1998(1), Deng (1-2) içinde (1). Stockholm: APEC Yayınları.
  • DDKO Yayın Bülteni-3 (t.y.). İstanbul: Haşmet Matbaası.
  • Devrimcilikle Goşizmi Ayıralım. (1976). Özgürlük Yolu (11), 3-17.
  • Dicle-Fırat Okuyucularına. (1963). Dicle-Firat (8), Dicle-Fırat 1-8 (1962-1963) içinde, (8), Stockholm: APEC Yayınları.
  • Ersanlı, B. ve Bayhan, H. (2012). Demokratik Özerklik: Statü Talebi ve Demokratikleşme Arzusu. B. Ersanlı, G.G. Özdoğan, N. Uçarlar (Ed.). Türkiye Siyasetinde Kürtler içinde (203-250). İstanbul: İletişim, Yayınları.
  • Erzincanlı, H. S. (1909). Kürdistan’da Maarifin Tarz-ı Tensik ve İhyası. M.E. Bozarslan (Ed.). Kürt Teavün ve Terakki Gazetesi (1908-1909) içinde (2-3). Uppsala: Deng Yayınevi.
  • Gellner, E. (1992). Uluslar ve Ulusçuluk. B. Ersanlı, G. G. Özdoğan (Çev.). İstanbul: İnsan Yayınları.
  • Gültekin, M.B. (2012). Kürtçe Eğitim Sorunu. İstanbul: Kaynak Yayınları.
  • Güneş, C. (2013). Türkiye’de Kürt Ulusal Hareketi. E.B. Yıldırım (Çev.). Ankara: Dipnot Yayınları.
  • Hassanpour, A. (2005). Kürdistan’da Milliyetçilik ve Dil (1918-1985). İ. Bingöl, C. Gündoğan (Çev.). Diyarbakır: Avesta Yayınları.
  • Hobsbawm, E.J. (1993). 1780’den Günümüze Milletler ve Milliyetçilik: Program, Mit, Gerçeklik. O. Akınhay (Çev.) İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
  • Hobsbawm, E.J. (2006). Geleneğin İcadı. M.M. Şahin (Çev.). İstanbul: Agora Kitaplığı.
  • Inglehart, R., Woodward, M. (1967). Language Conflicts and Political Community. Comparative Studies in Society and History, 10, (1), 27-45.
  • Issı, M. (2013). Kürt Basını ve Kürdistan Gazetesi. E-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi (12), 127-147.
  • Kaleli, N. (1978). Sömürge Ülkelerde Eğitim. Özgürlük Yolu (33-34), 8-21.
  • Karahan, E. (1962). Neden Çıkıyoruz, Dicle-Fırat (1), Dicle-Fırat 1-8 (1962-1963) içinde, (4), Stockholm: APEC Yayınları.
  • Kasap, S. (2021). Impact of Bilingualism and the Difficulties of Having Minority-Specific Names in Another Dominant Society: Turkish Context for Minority Kurdish Society. Journal of the International Council of Onomastic Sciences (56), 167–186. https://doi.org/10.34158/onoma.56/2021/9l
  • Kavak, Ş. (2012). Kürt Siyasetinin 2000’li Yılları: Türkiyelileşme ve Demokratik Toplum Partisi. B. Ersanlı, G.G. Özdoğan, N. Uçarlar (Ed.). Türkiye Siyasetinde Kürtler içinde (151-201). İstanbul: İletişim, Yayınları
  • Kırmızıtoprak, S. (2014). Türkiye’de Kürt Millet Hareketleri. A. Türkmen, A. Özmen (Ed.). Kürdistan Sosyalist Solu Kitabı: 60’lardan 2000’lere Seçme Metinler içinde (159-187). Ankara: Dipnot Yayınları.
  • Kısacık, R. (2010 a) Rızgari ve Ala Rızgari. İstanbul: Ozan Yayınları.
  • Kısacık, R. (2010 b) Kawa, Denge Kawa, Red Kawa. PSŞK, İstanbul: Ozan Yayınları.
  • Kirişçi, K. ve Winrow, G.M. (2011). Kürt Sorunu, Kökeni, Gelişimi. (6. Baskı). A. Fethi (Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • Kutlay, N. (2012). Kürt Kimliğinin Oluşum Süreci. Ankara: Dipnot Yayınları.
  • Kutlay, N. (2014a). 49’lar Dosyası. E.A. Türkmen, A. Özmen (Ed.), Kürdistan Sosyalist Solu Kitabı: 60’lardan 2000’lere Seçme Metinler içinde (72-75). Ankara: Dipnot Yayınları.
  • Kutlay, N. (2014b). Osmanlı’dan Günümüze Kürtler. Ankara: Dipnot Yayınları. Kürdistan Tarihi ve Sömürgecilik. (1978). Tekoşin (3), 3-11.
  • Kürtçe Yayın Yapmak Hakkımızdır ve Bu Hakkı Kullanacağız. (1977). Roja Welat (2), 2.
  • M. M. (1918). Edebiyat-ı Kürdiyeden Bazı Numuneler. M.E. Bozarslan (Ed.). Jin Dergisi (1918-1919) (1) içinde (236). Uppsala: Deng Yayınları.
  • Malmisanij (2002). Kürt Talebe-Hevi Cemiyeti: İlk Legal Kürt Öğrenci Derneği. İstanbul: Avesta Yayınları. Marcus, A. (2009). Kan ve İnanç. Ayten Alkan (Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Mazıdağlı, H. (1963 a). Bazı Noktalar. Dicle-Fırat (8). Dicle-Fırat 1-8 (1962-1963) içinde, (1). Stockholm: APEC Yayınları.
  • Mazıdağlı, H. (1963 b). Hani Vaizler Kürtçe Veriliyordu?. Dicle-Fırat (7). Dicle-Fırat 1-8 (1962-1963) içinde, (1). Stockholm: APEC Yayınları.
  • Mevlanazade, R. (1913). Sayın Hetawi Kurd Gazetesi Kurucularına. Hetawi Kurd (2), 2-3.
  • Önen, R. (2012). The Role of Language in the Discursive Construction of the Kurdish Nation: A Case Study on the Kurdish Periodical Hawar (1932-1943). (Unpublished MA Thesis). Istanbul: Bilgi University.
  • Önen-Baykuşak, R. (2020). Türkiye’de Hakim ve Muhalif Politikanın Gerilim Alanlarından Biri Olarak Kürtçe Dil Meselesi. (Unpublished PhD Thesis). Istanbul: Mimar Sinan University.
  • Örgütlenme Sorunu Üzerine. (1978). Tekoşin (1), 15-17.
  • Özcan, A. (2013). İmparatorluk Çökerken Yeni bir Ulus Tahayyülü: Kürt Milliyetçiliğinin Yayın Organı Jin 1918-1919. (2. Baskı). Ankara: Lotus Yayınları.
  • Özkırımlı, U. (2013). Milliyetçilik Kuramları: Eleştirel Bir Bakış. (4. Baskı). Ankara: Doğu Batı Yayınları. Pale’nin Siyasi Programı. (1979). Pale (4), 46.
  • Ramsaur, E. (2011). Jön Türkler: 1908 İhtilali’nin Doğuşu. (2. Baskı). M.Ö. Mengüşoğlu (Çev.). İstanbul: Pınar Yayınları.
  • Roshwald, A. (2001). Ethnic Nationalism and the Fall of Empires. London: Routledge Publishing.
  • Sen Faşist Savcı İyi Dinle! Dünyada Kürt Vardır (1973). DDKO Savunması No: 4, Uppsala: Bahoz Yayınları.
  • Sevmek İçin Bilmek Lazım, (1963, 15 Mayıs). Deng, 1998 (2) Deng (1-2) içinde (47-48). Stockholm: APEC Yayınları.
  • Tunaya, T. Z. (1986). Türkiye’de Siyasal Partiler: Mütareke Dönemi. (2. Baskı). İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları.
  • Tunaya, T. Z. (1988). Türkiye’de Siyasal Partiler: II. Meşrutiyet Dönemi. (2. Baskı). İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları.
  • Uçarlar, N. (2009). Between Majority Power and Minority Resistance: Kurdish Linguistic Rights in Turkey. Sweden: Media-Tryck Lund University Press.
  • Uçarlar, N. (2012). Kürtçenin Direnişi ve Siyasalın Geri Dönüşü. B. Ersanlı, G.G. Özdoğan, N. Uçarlar (Ed.). Türkiye Siyasetinde Kürtler içinde (265-291). İstanbul: İletişim, Yayınları.
  • White, P. J. (2012). İlkel İsyancılar mı? Devrimci Modernleştiriciler mi? Türkiye’de Kürt Ulusal Hareketi. M. Topal (Çev.). İstanbul: Vate Yayınları.
  • Yeğen, M. (2011). Son Kürt İsyanı. İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Yeğen, M. (2012). İngiliz Belgelerinde Kürdistan (1918-1958). Ankara: Dipnot Yayınları.
  • Yükseker, D. (2012). Kürtlerin Yerinden Edilmesi ve Sosyal Dışlanma: 1990'lardaki Zorla Göçün Sonuçları, S.G. Ihlamur, Öner, N.A. Şirin (Der.) Küreselleşme Çağında Göç içinde (233-262). İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Zana, M. (1991). Bekle Diyarbakır. İstanbul: Doz Yayınları.
  • Zozan, E. (1976). Eğitim Üzerine. Özgürlük Yolu (8), 39-54.

Geşedana Dîrokî ya Daxwazên Zimanî yên Kurdî

Year 2023, Volume: 8 Issue: 1, 27 - 46, 30.04.2023

Süleyman Sıdal

https://doi.org/10.35859/jms.2023.1147034

Abstract

Di vê xebatê de geşedana daxwazên zimanê yên ji bo bikaranîna Kurdî li qadên wekî perwerde, qada civakî û weşangerî yên ji serdema Osmanî û Komarê têne vekolîn. Naveroka daxwazan, qewareya wan, awayê îfadekirina wan û vegotina wan biguhere jî tê angaştkirin ku daxwaz bi xwe her wekî xwe maye û di pêvajoya dîrokê de hebûna xwe parastîyê. Di vê çarçoweyê de xebat di destpêkê de berê xwe dide nasnameya Kurdî, ya ku di bin bandora wan neteweperîyan de bûye yên ku di serdema dawî ya Osmanî de di pêvajoya geşedana neteweperwerîya etnîk û veguherîna netewebûnê peyda bûne, ka çawa hebûna xwe li ser ziman û perwerdeyê diparêze û xwe ava dike; paşê berê xwe dide hewldanên xweguncandin di Tirkîyeya modern de li gor mercên guherbar ên siyasî, aborî û civakî; û herî dawî jî ka çawa di destpêka salên 2000î de cara ewil bûye daxwazeke şênber û veguherîye tevgereke civakî. Di vê xebatê de li kêleka kovar û rojnameyên wê serdemê, pirtûk û gotarên li ser mijarê jî hatine vekolîn, bi rêbazeke teswîrî ve vegotineke dîrokî-kronolojîk û şîroveyî hatiye tercîhkirin.

Keywords

Kurdî Daxwazên zimanî Nasname Netewesazî Polîtîkaya zimanî

References

  • 49’lar Davası Gerekçeli Karar, Genel Kurmay Başkanlığı Askeri Mahkemesi. Ankara Sayı: 964/27, 30 Nisan 1963.
  • Akkaya, A. H. (2013). Kürt Hareketi’nin Örgütlenme Süreci Olarak 1970’ler. Toplum ve Bilim (127), 88-120.
  • Anderson, B. (1995). Hayali Cemaatler: Milliyetçiliğin Yayılması ve Kökenleri. İ Savaşır (Çev.). (2. Baskı).. İstanbul: Metis Yayınları.
  • Anter, M. (1963). Uyanalım ya! Dicle-Fırat, (4). Dicle-Fırat 1-8 (1962-1963) içinde (7). Stockholm APEC Yayınları.
  • Anter, M. (2013). Hatıralarım I-II. (3. Baskı). Diyarbakır: Aram Yayınevi.
  • Anter, M. (2014a) Kürtçe Sözlük. Barış Dünyası, Ağustos 1962. Sayı: 5 A. Türkmen, A. Özmen (Ed.). Kürdistan Sosyalist Solu Kitabı: 60’lardan 2000’lere Seçme Metinler içinde (87-89). Ankara: Dipnot Yayınları.
  • Anter, M. (2014b). Barış Dünyası. A. Türkmen, A. Özmen (Ed.). Kürdistan Sosyalist Solu Kitabı: 60’lardan 2000’lere Seçme Metinler içinde (77-84). Ankara: Dipnot Yayınları.
  • Arfa, H. (1991). Kürtlerin Kısa Bir Tarihi, Kürtler Üzerine Tarih ve Folklor Yazıları. A.I.B, E.Ç., N.A. (Çev.). Ankara: Öz-Ge Yayınları.
  • Aydınoğlu, E. (2007). Türkiye Solu 1960-1980. İstanbul: Versus Yayınları.
  • Babanzade, İ. H. (1908). Kürdçeye Dair. M.E. Bozarslan (Ed.). Kürt Teavün ve Terakki Gazetesi (1908-1909) içinde (2). Uppsala: Deng Yayınevi.
  • Babanzade, İ. H. (1908). Kürtler ve Kürdistan. M.E. Bozarslan (Ed.). Kürt Teavün ve Terakki Gazetesi (1908-1909) içinde (7-9). Uppsala: Deng Yayınevi.
  • Babanzade, İ. H. (1913). Kürdlük ve Müslümanlık. Roji Kurd (2), 5-6.
  • Babanzade, İ.H. (1908) “Kürtler ve Kürdistan. M.E. Bozarslan (Ed.). Kürt Teavün ve Terakki Gazetesi (1908-1909) içinde (67-69). Uppsala: Deng Yayınevi.
  • Babanzade, İ.H. (1908). Kürdçeye Dair. M.E. Bozarslan (Ed.). Kürt Teavün ve Terakki Gazetesi (1908-1909) içinde (2). Uppsala: Deng Yayınevi.
  • Babanzade, İ.H. (1913). Kürdlük ve Müslümanlık. Roji Kurd (2), 5-6.
  • Bajalan, D. R. (2010). Jön Kürtler. B. Yalçınkaya (Çev.). İstanbul: Avesta Yayınları.
  • Bayram, E. (2017). The Nubihar Circle’s Perspective On Turkey’s Kurdish Question. (Unpublished MA Thesis). Istanbul: Şehir University.
  • Beşikçi İ. (1990). Devletlerarası Sömürge Kürdistan. Paris: Kürt Enstitüsü Yayınları.
  • Beşikçi İ. (1991). Kürt Aydını Üzerine Düşünceler. (2. Baskı). Ankara: Yurt Yayınları.
  • Beşikçi İ. (2014) Doğu Mitinglerinin Analizi. A. Türkmen, A. Özmen (Ed.), Kürdistan Sosyalist Solu Kitabı: 60’lardan 2000’lere Seçme Metinler içinde (99-155). Ankara: Dipnot Yayınları.
  • Bozarslan M.E. (Ed.). (1991). Kürdistan Gazetesi (1898-1902) (1). Uppsala: Deng Yayınları.
  • Bozarslan, H. (2003). Kürt Milliyetçiliği ve Kürt Hareketi 1898-2000. Türkiye’de Siyasal Düşünce Akımları: Milliyetçilik, içinde (840-870). İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Bozarslan, H. (2014). Türkiye’de Kürt Sol Hareketi. Kürdistan Sosyalist Solu Kitabı: 60’lardan 2000’lere Seçme Metinler. E. A. Türkmen, A. Özmen (Ed.) içinde (9-69). Ankara: Dipnot Yayınları.
  • Bozarslan, S. ve Aydın, M. (1977). Kürt ve Türk Halkları Kardeşçe ve Demokrat Bir Toplumu Birlikte Kuracaklardır. Roja Welat (2), 12-13.
  • Brubaker, R. (1995) Aftermaths of Empire and Unmixing of Peoples, Ethnic and Racial Studies 18 (2), 189-218.
  • Celil, C. (2007). Kürt Halk Tarihinden 13 İlginç Yaprak. H. Kaya (Çev.). İstanbul: Evrensel Yayınları.
  • Çıkarken, (1963, 15 Nisan) Deng 1998(1), Deng (1-2) içinde (1). Stockholm: APEC Yayınları.
  • DDKO Yayın Bülteni-3 (t.y.). İstanbul: Haşmet Matbaası.
  • Devrimcilikle Goşizmi Ayıralım. (1976). Özgürlük Yolu (11), 3-17.
  • Dicle-Fırat Okuyucularına. (1963). Dicle-Firat (8), Dicle-Fırat 1-8 (1962-1963) içinde, (8), Stockholm: APEC Yayınları.
  • Ersanlı, B. ve Bayhan, H. (2012). Demokratik Özerklik: Statü Talebi ve Demokratikleşme Arzusu. B. Ersanlı, G.G. Özdoğan, N. Uçarlar (Ed.). Türkiye Siyasetinde Kürtler içinde (203-250). İstanbul: İletişim, Yayınları.
  • Erzincanlı, H. S. (1909). Kürdistan’da Maarifin Tarz-ı Tensik ve İhyası. M.E. Bozarslan (Ed.). Kürt Teavün ve Terakki Gazetesi (1908-1909) içinde (2-3). Uppsala: Deng Yayınevi.
  • Gellner, E. (1992). Uluslar ve Ulusçuluk. B. Ersanlı, G. G. Özdoğan (Çev.). İstanbul: İnsan Yayınları.
  • Gültekin, M.B. (2012). Kürtçe Eğitim Sorunu. İstanbul: Kaynak Yayınları.
  • Güneş, C. (2013). Türkiye’de Kürt Ulusal Hareketi. E.B. Yıldırım (Çev.). Ankara: Dipnot Yayınları.
  • Hassanpour, A. (2005). Kürdistan’da Milliyetçilik ve Dil (1918-1985). İ. Bingöl, C. Gündoğan (Çev.). Diyarbakır: Avesta Yayınları.
  • Hobsbawm, E.J. (1993). 1780’den Günümüze Milletler ve Milliyetçilik: Program, Mit, Gerçeklik. O. Akınhay (Çev.) İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
  • Hobsbawm, E.J. (2006). Geleneğin İcadı. M.M. Şahin (Çev.). İstanbul: Agora Kitaplığı.
  • Inglehart, R., Woodward, M. (1967). Language Conflicts and Political Community. Comparative Studies in Society and History, 10, (1), 27-45.
  • Issı, M. (2013). Kürt Basını ve Kürdistan Gazetesi. E-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi (12), 127-147.
  • Kaleli, N. (1978). Sömürge Ülkelerde Eğitim. Özgürlük Yolu (33-34), 8-21.
  • Karahan, E. (1962). Neden Çıkıyoruz, Dicle-Fırat (1), Dicle-Fırat 1-8 (1962-1963) içinde, (4), Stockholm: APEC Yayınları.
  • Kasap, S. (2021). Impact of Bilingualism and the Difficulties of Having Minority-Specific Names in Another Dominant Society: Turkish Context for Minority Kurdish Society. Journal of the International Council of Onomastic Sciences (56), 167–186. https://doi.org/10.34158/onoma.56/2021/9l
  • Kavak, Ş. (2012). Kürt Siyasetinin 2000’li Yılları: Türkiyelileşme ve Demokratik Toplum Partisi. B. Ersanlı, G.G. Özdoğan, N. Uçarlar (Ed.). Türkiye Siyasetinde Kürtler içinde (151-201). İstanbul: İletişim, Yayınları
  • Kırmızıtoprak, S. (2014). Türkiye’de Kürt Millet Hareketleri. A. Türkmen, A. Özmen (Ed.). Kürdistan Sosyalist Solu Kitabı: 60’lardan 2000’lere Seçme Metinler içinde (159-187). Ankara: Dipnot Yayınları.
  • Kısacık, R. (2010 a) Rızgari ve Ala Rızgari. İstanbul: Ozan Yayınları.
  • Kısacık, R. (2010 b) Kawa, Denge Kawa, Red Kawa. PSŞK, İstanbul: Ozan Yayınları.
  • Kirişçi, K. ve Winrow, G.M. (2011). Kürt Sorunu, Kökeni, Gelişimi. (6. Baskı). A. Fethi (Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • Kutlay, N. (2012). Kürt Kimliğinin Oluşum Süreci. Ankara: Dipnot Yayınları.
  • Kutlay, N. (2014a). 49’lar Dosyası. E.A. Türkmen, A. Özmen (Ed.), Kürdistan Sosyalist Solu Kitabı: 60’lardan 2000’lere Seçme Metinler içinde (72-75). Ankara: Dipnot Yayınları.
  • Kutlay, N. (2014b). Osmanlı’dan Günümüze Kürtler. Ankara: Dipnot Yayınları. Kürdistan Tarihi ve Sömürgecilik. (1978). Tekoşin (3), 3-11.
  • Kürtçe Yayın Yapmak Hakkımızdır ve Bu Hakkı Kullanacağız. (1977). Roja Welat (2), 2.
  • M. M. (1918). Edebiyat-ı Kürdiyeden Bazı Numuneler. M.E. Bozarslan (Ed.). Jin Dergisi (1918-1919) (1) içinde (236). Uppsala: Deng Yayınları.
  • Malmisanij (2002). Kürt Talebe-Hevi Cemiyeti: İlk Legal Kürt Öğrenci Derneği. İstanbul: Avesta Yayınları. Marcus, A. (2009). Kan ve İnanç. Ayten Alkan (Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Mazıdağlı, H. (1963 a). Bazı Noktalar. Dicle-Fırat (8). Dicle-Fırat 1-8 (1962-1963) içinde, (1). Stockholm: APEC Yayınları.
  • Mazıdağlı, H. (1963 b). Hani Vaizler Kürtçe Veriliyordu?. Dicle-Fırat (7). Dicle-Fırat 1-8 (1962-1963) içinde, (1). Stockholm: APEC Yayınları.
  • Mevlanazade, R. (1913). Sayın Hetawi Kurd Gazetesi Kurucularına. Hetawi Kurd (2), 2-3.
  • Önen, R. (2012). The Role of Language in the Discursive Construction of the Kurdish Nation: A Case Study on the Kurdish Periodical Hawar (1932-1943). (Unpublished MA Thesis). Istanbul: Bilgi University.
  • Önen-Baykuşak, R. (2020). Türkiye’de Hakim ve Muhalif Politikanın Gerilim Alanlarından Biri Olarak Kürtçe Dil Meselesi. (Unpublished PhD Thesis). Istanbul: Mimar Sinan University.
  • Örgütlenme Sorunu Üzerine. (1978). Tekoşin (1), 15-17.
  • Özcan, A. (2013). İmparatorluk Çökerken Yeni bir Ulus Tahayyülü: Kürt Milliyetçiliğinin Yayın Organı Jin 1918-1919. (2. Baskı). Ankara: Lotus Yayınları.
  • Özkırımlı, U. (2013). Milliyetçilik Kuramları: Eleştirel Bir Bakış. (4. Baskı). Ankara: Doğu Batı Yayınları. Pale’nin Siyasi Programı. (1979). Pale (4), 46.
  • Ramsaur, E. (2011). Jön Türkler: 1908 İhtilali’nin Doğuşu. (2. Baskı). M.Ö. Mengüşoğlu (Çev.). İstanbul: Pınar Yayınları.
  • Roshwald, A. (2001). Ethnic Nationalism and the Fall of Empires. London: Routledge Publishing.
  • Sen Faşist Savcı İyi Dinle! Dünyada Kürt Vardır (1973). DDKO Savunması No: 4, Uppsala: Bahoz Yayınları.
  • Sevmek İçin Bilmek Lazım, (1963, 15 Mayıs). Deng, 1998 (2) Deng (1-2) içinde (47-48). Stockholm: APEC Yayınları.
  • Tunaya, T. Z. (1986). Türkiye’de Siyasal Partiler: Mütareke Dönemi. (2. Baskı). İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları.
  • Tunaya, T. Z. (1988). Türkiye’de Siyasal Partiler: II. Meşrutiyet Dönemi. (2. Baskı). İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları.
  • Uçarlar, N. (2009). Between Majority Power and Minority Resistance: Kurdish Linguistic Rights in Turkey. Sweden: Media-Tryck Lund University Press.
  • Uçarlar, N. (2012). Kürtçenin Direnişi ve Siyasalın Geri Dönüşü. B. Ersanlı, G.G. Özdoğan, N. Uçarlar (Ed.). Türkiye Siyasetinde Kürtler içinde (265-291). İstanbul: İletişim, Yayınları.
  • White, P. J. (2012). İlkel İsyancılar mı? Devrimci Modernleştiriciler mi? Türkiye’de Kürt Ulusal Hareketi. M. Topal (Çev.). İstanbul: Vate Yayınları.
  • Yeğen, M. (2011). Son Kürt İsyanı. İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Yeğen, M. (2012). İngiliz Belgelerinde Kürdistan (1918-1958). Ankara: Dipnot Yayınları.
  • Yükseker, D. (2012). Kürtlerin Yerinden Edilmesi ve Sosyal Dışlanma: 1990'lardaki Zorla Göçün Sonuçları, S.G. Ihlamur, Öner, N.A. Şirin (Der.) Küreselleşme Çağında Göç içinde (233-262). İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Zana, M. (1991). Bekle Diyarbakır. İstanbul: Doz Yayınları.
  • Zozan, E. (1976). Eğitim Üzerine. Özgürlük Yolu (8), 39-54.
There are 76 citations in total.

Details

Primary Language English
Subjects Linguistics
Journal Section Articles
Authors

Süleyman Sıdal 0000-0001-5005-3774

Publication Date April 30, 2023
Submission Date July 22, 2022
Published in Issue Year 2023Volume: 8 Issue: 1

Cite

APA Sıdal, S. (2023). Historical Evolution of Kurdish Language Demands In Turkey. The Journal of Mesopotamian Studies, 8(1), 27-46. https://doi.org/10.35859/jms.2023.1147034
 Download Cover Image

by-nc.png

The Journal of Mesopotamian Studies (JMS) is licensed through Attribution-NonCommercial 4.0 International.