Öz
In the Islamic scientific tradition, kalam (fundamental Islamic beliefs), fiqh (Islamic jurisprudence), and tasawwuf (Sufism) are considered as three branches of Islamic science that is directly concern life. In this article, fiqh and tasawwuf which are mentioned above, are compared in terms of their objectives. The study involves an introduction and two sections. In the introduction, definitions, subjects, virtues, sources, purposes, and other relevant issues of these branches are mentioned and the objectives of fiqh and tasawwuf are compared. In the first section, general aims and benefits of both tasawwuf and fiqh are explicated, while the specific purposes and benefits of both branches are discussed in the second. Special purposes are also discussed in terms of their contribution to the establishment and continuation of the individual and social order. Individual and social purposes are evaluated in compliance with the general classification of the subjects of fiqh. The said classification covers the fields of prayers, deeds, marriage (family) and criminal law. Fiqh and tasawwuf, both of which are common in being practical sciences, are evaluated according to their common and divergent features in terms of their goals and purposes, and it is emphasized that they complement each other in religious living.
Anahtar Kelimeler
Fiqh tasawwuf objective Benefit of Fiqh Disciplining of the Nafs
Kaynakça
- Abdussettar Efendi, Kırımlı. Medhal-i Fıkıh. İstanbul: Mahmud Bey Matbaası, 1299.
- Ali Haydar Efendi. Düreru’l-hükkâm şerhu Mecelleti’l-ahkâm. 4 cilt. İstanbul: Matbaa-i Tevsî-i Tıbâat, 1330.
- Ankaravî, İsmail Rusuhi. Minhâcü’l-Fukara. Kahire: Bulak Matbaası. 1256.
- Atar, Fahrettin. Fıkıh Usûlü. İstanbul: MÜ İFAV Yayınları. 1998.
- Attar, Feridüddin. Tezkiretü’l-evliyâ. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Semerkand Yay. 2015.
- Babanzâde, Ahmed Naim. Sahîh-i Buhârî Tecrîd-i Sarîh Terceme ve Şerhi. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları. 1982.
- Çatak, Adem. Şihabeddin Sühreverdi, Hayatı Eserleri ve Tasavvuf Anlayışı, Gümüşhane: Gümüşhane Üniversitesi Yayınları, 2012.
- Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Anka Yay. 2005.
- Demirdaş, Öncel. “Riyazet Eğitimi ile Gerçekleşen Manevî Olgunluk”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 11/1 (2011), 79-90.
- Derin, Süleyman. “Tasavvufi Yolda İlerlemeye Bir Engel Olması Açısından Evliliğin Reddi ve Mânevî Evlilik”. İlmi Akademik Araştırma Dergisi Tasavvuf 6 (2001), 211-226.
- Dursun, Akif. Tasavvuf Fıkıh İlişkisi. İstanbul: Nuh Yayınları, 2021.
- Ebû Dâvûd, Süleyman b. El-Eş’as. Sünenü Ebî Dâvûd. Thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid. 4 Cilt. Sayda: el-Mektebetü’l-asriyye, ts. El-Heysemî, Ebu’l-Hasen Nureddin Ali b. Ebî Bekr b. Süleyman. Mecme’u’z-Zevâid ve Menbe’u’l-Fevâid. Thk. Hüsamüddin el-Kudsî. 10 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Kudsi, 1414/1994.
- Et-Tirmizî, Muhammed b. Îsâ b. Sevre b. Musâ b. Ed-Dahhâk. el-Câmiu’l-Kebir Sünenü’t-Tirmizî. Thk. Beşşâr İvâd Ma’rûf. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmi, 1998.
- Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. Öğrencinin Rehberi. çev. Abdullah Suat Demirtaş. İstanbul: Semerkand, 2016.
- Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. Meâricü’l-Kuds (Hakikat Bilgisine Yükseliş). çev. Serkan Özburun. İstanbul: İnsan Yay., 2002.
- Hacı Bektaşî Veli. Makalât. haz. Ahmet Tekin. İstanbul: Kelam Yay., ts.
- Hacı Reşid Paşa. Rûhu’l-Mecelle. 8 cilt. Dersaadet: Matbaa-i Hayriye. 1326.
- Hatîb el-Bağdâdî. Târihu Bağdad. 24 cilt. Beyrut:Daru’l-Kütübü’l-İlmiyye. 1417.
- İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdilaziz b. Ahmed. Reddü’l-muhtâr ‘ale’d-Dürri’l-Muhtâr. 6 cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2. Basım, 1412/1992.
- İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd. Sünenü İbn Mâce. nşr. Şuayb el-Arnaût vd. 5 Cilt. Dimaşk: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1430/2009.
- İbn Manzûr, Cemalüddin Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-‘Arab. 15 cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 3. Basım, 1414.
- İbn Teymiye, Takıyyüddîn Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Abdülhalîm. Mecmû‘u’l-fetâvâ. 35 cilt. Medîne: Mecma‘u’l-Melik Fehd, 1416/1995.
- İzmirli İsmail Hakkı. Yeni İlm-i Kelâm. 2 cilt. İstanbul: Evkâf-ı İslâmiye Matbaası, 1339-1341.
- Kınnevcî, Ebu’t-Tayyib Muhammed b. Hasen. Ebcedü’l-ulûm. Kâhire: Dâru İbn Hazm, 1423/2002.
- Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Basım, 2009.
- Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ebî Bekr Şemsüddîn. el-Câmi‘ li-ahkâmi’l-Kur’ân. 20 cilt. Kâhire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 2. Basım, 1384/1964.
- Kuşeyrî, Ebu’l-Kasım Abdülkerim. er-Risâletü’l-Kuşeyriyye fi ilmi’t-tasavvuf. haz. Maruf Zerrik-Ali Abdulhamid Baltacı. Beyrut: Daru’l-Hayr, 1993.
- Mâcevî, Fadlullah b. Eyyûb. el-Fetâva’ṣ-ṣûfiyye fî ṭarîḳi’l-Bahâʾiyye. İstanbul: Nuruosmaniye Yazma Eser Kütüphanesi, 1994.
- Mehmed Seyyid. Usûl-i Fıkıh Medhal. İstanbul: Matbaa-i ‘Âmira, 1333.
- Mehmed Seyyid. Usûl-i Fıkıh Dersleri Mebâhisinden İrâde, Kazâ ve Kader. İstanbul: Kader Matbaası, 1338.
- Muhammed Ebû Zehra. İslâm Hukuku Metodolojisi. çev. Abdülkadir Şener. Ankara: Fecr Yayınları, 6. Basım, 1994.
- Mustafa Sabrî. Zübdetü’l-fıkh. Şumnu: P. Penef Matbaası. 1943.
- Sâlihî, Alî Receb. Tahkîku mebâdii’l-ulûmi’l-ehade aşer. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye. 2009.
- Seyyid Nesîb. “Hanefî Fıkhının Esasları, Kıyas ve Borçla İlgili Meseleler-I”. sad. Fetullah Yılmaz. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/9 (2016), 226-241.
- Sühreverdî, Ebu Hafs Ömer b. Muhammed. Avârifü’l-Me‘ârif. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Nafiz Paşa, 428/1, 1a-209b.
- Süleyman Sırrı, İçelli. Medhal-i Fıkıh. Kostantiniyye: Matbaa-i Ebu’z-Ziyâ, 1329.
- Şah Veliyyullah Dihlevî. İslam Düşünce Rehberi. 2 Cilt. çev. Mehmet Erdoğan. İstanbul: Yeni Şafak 2003.
- Topbaş, Osman Nuri. Altın Silsile. İstanbul: Erkam Yayınları, 2017.
- Topbaş, Osman Nuri. İmandan İhsana Tasavvuf. İstanbul: Erkam Yay., 2017.
- Trablusî, Ebü’l-Hasen Alâüddîn Ali b. Halîl. Mu‘înü’hükkâm fîmâ yetereddedü beyne’l-hasmeyni mine’l-ahkâm. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
- Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dîni Kur’ân Dili. 10 cilt. İstanbul: Yenda Yayın Dağıtım, ts.
- Yıldız, Muhammed Ali. Akşemseddin’de Allah, Kâinat ve İnsan. Ankara: Kalem Neşriyat, 2017.
- Yıldız, Muhammed Ali. “Hüdâyî ve Bazı Tasavvufî Görüşleri”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 12/62 (2019), 1858-1871.
- Yıldız, Muhammed Ali. Osmanlı’nın Bilgeleri -8- Akşemseddin. İstanbul: İlke Yayınevi, 2017.
- Yıldız, Muhammed Ali. “Vanlı Bir Kürt Sûfi: Feqîyê Teyran”. İlahiyat Alanında Araştırma ve Değerlendirmeler. ed. Veli Atmaca-Fevzi Rençber. Ankara: Gece Yay., 2019.
- Yılmaz, Fetullah. İslam Hukukunda Vesail-Makasıd İlişkisi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2009.
- Yılmaz, Fetullah. “Fıkıh İlminde Mesele Kavramı”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 16/1 (2016), 189-217.
- Yunus Emre. Hayatı ve Bütün Şiirleri. haz. Abdülbâki Gölpınarlı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yay., 2006.
Öz
İslâm ilim geleneğinde kelâm, fıkıh ve tasavvuf doğrudan pratik hayatla ilgili üç ilim sayılır. Bu makalede, adı geçen üç ilimden fıkıh ve tasavvuf gaye açısından mukayese edilmektedir. Çalışma bir giriş ve iki ana bölüm olarak tasarlanmıştır. Giriş kısmında her ilme ait olan tanım, konu, fazilet, kaynaklar ve gaye gibi hususlardan bahsedilmekte, gaye ve fayda terimleri üzerinde durulmakta, sonra fıkıh ve tasavvufun gayeleri arasında karşılaştırma yapılmaya çalışılmaktadır. Birinci bölümde fıkıh ve tasavvufun genel gayeleri incelenmektedir. İkinci bölümde ise her iki ilmin amacı ilmi ve ameli olarak iki bakımdan araştırılmaktadır. Özel amaçlar ayrıca ferdî ve içtimaî nizamın tesis ve devamındaki katkıları bakımından ele alınmaktadır. Ferdî ve içtimaî gayeler fıkhın konularının genel tasnifine göre değerlendirilmektedir. Söz konusu tasnif ibadetler, muâmelât, nikâh (aile) ile ceza hukuku alanlarını kapsamaktadır. Amelî ilim olma konusunda ortaklığa sahip fıkıh ve tasavvufun, hedef ve gayeler bakımından ayrıştıkları ve birleştikleri noktalara dikkkat çekilmekte ve bu yönüyle dini yaşayış konusunda birbirlerini tamamladıklarına dair vurgu yapılmaktadır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Abdussettar Efendi, Kırımlı. Medhal-i Fıkıh. İstanbul: Mahmud Bey Matbaası, 1299.
- Ali Haydar Efendi. Düreru’l-hükkâm şerhu Mecelleti’l-ahkâm. 4 cilt. İstanbul: Matbaa-i Tevsî-i Tıbâat, 1330.
- Ankaravî, İsmail Rusuhi. Minhâcü’l-Fukara. Kahire: Bulak Matbaası. 1256.
- Atar, Fahrettin. Fıkıh Usûlü. İstanbul: MÜ İFAV Yayınları. 1998.
- Attar, Feridüddin. Tezkiretü’l-evliyâ. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Semerkand Yay. 2015.
- Babanzâde, Ahmed Naim. Sahîh-i Buhârî Tecrîd-i Sarîh Terceme ve Şerhi. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları. 1982.
- Çatak, Adem. Şihabeddin Sühreverdi, Hayatı Eserleri ve Tasavvuf Anlayışı, Gümüşhane: Gümüşhane Üniversitesi Yayınları, 2012.
- Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Anka Yay. 2005.
- Demirdaş, Öncel. “Riyazet Eğitimi ile Gerçekleşen Manevî Olgunluk”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 11/1 (2011), 79-90.
- Derin, Süleyman. “Tasavvufi Yolda İlerlemeye Bir Engel Olması Açısından Evliliğin Reddi ve Mânevî Evlilik”. İlmi Akademik Araştırma Dergisi Tasavvuf 6 (2001), 211-226.
- Dursun, Akif. Tasavvuf Fıkıh İlişkisi. İstanbul: Nuh Yayınları, 2021.
- Ebû Dâvûd, Süleyman b. El-Eş’as. Sünenü Ebî Dâvûd. Thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid. 4 Cilt. Sayda: el-Mektebetü’l-asriyye, ts. El-Heysemî, Ebu’l-Hasen Nureddin Ali b. Ebî Bekr b. Süleyman. Mecme’u’z-Zevâid ve Menbe’u’l-Fevâid. Thk. Hüsamüddin el-Kudsî. 10 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Kudsi, 1414/1994.
- Et-Tirmizî, Muhammed b. Îsâ b. Sevre b. Musâ b. Ed-Dahhâk. el-Câmiu’l-Kebir Sünenü’t-Tirmizî. Thk. Beşşâr İvâd Ma’rûf. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmi, 1998.
- Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. Öğrencinin Rehberi. çev. Abdullah Suat Demirtaş. İstanbul: Semerkand, 2016.
- Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. Meâricü’l-Kuds (Hakikat Bilgisine Yükseliş). çev. Serkan Özburun. İstanbul: İnsan Yay., 2002.
- Hacı Bektaşî Veli. Makalât. haz. Ahmet Tekin. İstanbul: Kelam Yay., ts.
- Hacı Reşid Paşa. Rûhu’l-Mecelle. 8 cilt. Dersaadet: Matbaa-i Hayriye. 1326.
- Hatîb el-Bağdâdî. Târihu Bağdad. 24 cilt. Beyrut:Daru’l-Kütübü’l-İlmiyye. 1417.
- İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdilaziz b. Ahmed. Reddü’l-muhtâr ‘ale’d-Dürri’l-Muhtâr. 6 cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2. Basım, 1412/1992.
- İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd. Sünenü İbn Mâce. nşr. Şuayb el-Arnaût vd. 5 Cilt. Dimaşk: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1430/2009.
- İbn Manzûr, Cemalüddin Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-‘Arab. 15 cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 3. Basım, 1414.
- İbn Teymiye, Takıyyüddîn Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Abdülhalîm. Mecmû‘u’l-fetâvâ. 35 cilt. Medîne: Mecma‘u’l-Melik Fehd, 1416/1995.
- İzmirli İsmail Hakkı. Yeni İlm-i Kelâm. 2 cilt. İstanbul: Evkâf-ı İslâmiye Matbaası, 1339-1341.
- Kınnevcî, Ebu’t-Tayyib Muhammed b. Hasen. Ebcedü’l-ulûm. Kâhire: Dâru İbn Hazm, 1423/2002.
- Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Basım, 2009.
- Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ebî Bekr Şemsüddîn. el-Câmi‘ li-ahkâmi’l-Kur’ân. 20 cilt. Kâhire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 2. Basım, 1384/1964.
- Kuşeyrî, Ebu’l-Kasım Abdülkerim. er-Risâletü’l-Kuşeyriyye fi ilmi’t-tasavvuf. haz. Maruf Zerrik-Ali Abdulhamid Baltacı. Beyrut: Daru’l-Hayr, 1993.
- Mâcevî, Fadlullah b. Eyyûb. el-Fetâva’ṣ-ṣûfiyye fî ṭarîḳi’l-Bahâʾiyye. İstanbul: Nuruosmaniye Yazma Eser Kütüphanesi, 1994.
- Mehmed Seyyid. Usûl-i Fıkıh Medhal. İstanbul: Matbaa-i ‘Âmira, 1333.
- Mehmed Seyyid. Usûl-i Fıkıh Dersleri Mebâhisinden İrâde, Kazâ ve Kader. İstanbul: Kader Matbaası, 1338.
- Muhammed Ebû Zehra. İslâm Hukuku Metodolojisi. çev. Abdülkadir Şener. Ankara: Fecr Yayınları, 6. Basım, 1994.
- Mustafa Sabrî. Zübdetü’l-fıkh. Şumnu: P. Penef Matbaası. 1943.
- Sâlihî, Alî Receb. Tahkîku mebâdii’l-ulûmi’l-ehade aşer. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye. 2009.
- Seyyid Nesîb. “Hanefî Fıkhının Esasları, Kıyas ve Borçla İlgili Meseleler-I”. sad. Fetullah Yılmaz. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/9 (2016), 226-241.
- Sühreverdî, Ebu Hafs Ömer b. Muhammed. Avârifü’l-Me‘ârif. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Nafiz Paşa, 428/1, 1a-209b.
- Süleyman Sırrı, İçelli. Medhal-i Fıkıh. Kostantiniyye: Matbaa-i Ebu’z-Ziyâ, 1329.
- Şah Veliyyullah Dihlevî. İslam Düşünce Rehberi. 2 Cilt. çev. Mehmet Erdoğan. İstanbul: Yeni Şafak 2003.
- Topbaş, Osman Nuri. Altın Silsile. İstanbul: Erkam Yayınları, 2017.
- Topbaş, Osman Nuri. İmandan İhsana Tasavvuf. İstanbul: Erkam Yay., 2017.
- Trablusî, Ebü’l-Hasen Alâüddîn Ali b. Halîl. Mu‘înü’hükkâm fîmâ yetereddedü beyne’l-hasmeyni mine’l-ahkâm. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
- Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dîni Kur’ân Dili. 10 cilt. İstanbul: Yenda Yayın Dağıtım, ts.
- Yıldız, Muhammed Ali. Akşemseddin’de Allah, Kâinat ve İnsan. Ankara: Kalem Neşriyat, 2017.
- Yıldız, Muhammed Ali. “Hüdâyî ve Bazı Tasavvufî Görüşleri”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 12/62 (2019), 1858-1871.
- Yıldız, Muhammed Ali. Osmanlı’nın Bilgeleri -8- Akşemseddin. İstanbul: İlke Yayınevi, 2017.
- Yıldız, Muhammed Ali. “Vanlı Bir Kürt Sûfi: Feqîyê Teyran”. İlahiyat Alanında Araştırma ve Değerlendirmeler. ed. Veli Atmaca-Fevzi Rençber. Ankara: Gece Yay., 2019.
- Yılmaz, Fetullah. İslam Hukukunda Vesail-Makasıd İlişkisi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2009.
- Yılmaz, Fetullah. “Fıkıh İlminde Mesele Kavramı”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 16/1 (2016), 189-217.
- Yunus Emre. Hayatı ve Bütün Şiirleri. haz. Abdülbâki Gölpınarlı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yay., 2006.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Din Araştırmaları |
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Aralık 2021 |
| Gönderilme Tarihi | 28 Ekim 2021 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2021 Sayı: 11 |
- Makale Dosyaları