Öz
Mervânîler, 983-1085 yılları arasında Kuzey Mezopotamya’da hüküm sürmüş İslam devletlerinden biridir. Bu bölgede, Hulefa-i Raşidin döneminde başlayan İslamlaşma süreci Mervânîler döneminde daha da hızlanmıştır. Mervânîler hâkim oldukları topraklarda Müslüman nüfusun yerleşmesine yardımcı olurken bölgenin kadim sakinleri olan ve Hıristiyanlığa mensup Süryani, Ermeni ve Rumlar’ın yanısıra bölgede az da olsa yaşayan Yahudiler’e dokunmadılar. Aksine daha sonraki Müslüman idarelere örnek teşkil edecek bir hoşgörülü yaklaşım yoluna gittiler. Öyle ki liyakat esasına dayanarak Gayri Müslimler’i Vezirlik, Tabiplik, Vakıf Nazırlığı, Divan Kâtipliği, Arızu’l-Ceyşlik gibi önemli devlet konumlarına getirdiler. Hatta durum öyle oldu ki Mervânîler’in bu uygulamalarda aşırıya gittiğini düşünenler bile oldu. Müslümanlar dışındaki din mensuplarının inanç özgürlüğü, ibadethane açma hürriyeti ve ibadetlerini herhangi bir baskı altında kalmadan yapmaları hususunda azami özen gösterilmiştir. Bu dönemde Mervânîler’in Gayri Müslim tebaasına karşı takındığı en ufak bir olumsuz tavra rastlanmamaktadır. Bizans gibi Hıristiyanlığı resmi din olarak kabul eden devletlerin baskısından bunalan farklı Hıristiyan gruplar Mervânî ülkesindeki özgür ortamdan ötürü bu ülkeye akın ettiler. Süryani patrikliğinin Diyarbakır’a taşınması da bu dönemde gerçekleşen önemli olaylardan biridir.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Amr b. Matta. Ahbâru fetâriketi kürsiyyi’l-maşrık min kitabi’l-mecdel. ed. Henricus Gismondi Roma: 1896.
- Antâkî, Yahya b. Saîd (ö. 458/1066). Târihu’l-Antâkî thk. Ömer Abdusselâm Tedmûrî. Trablus: Jarrous Press, 1990.
- Barsavm, Efrem (ö. 1957). Saçılmış İnciler. çev. Zeki Demir. İstanbul: y.y., 2005.
- Berchem, Max van. “Arabische Inschriften Aus Armenien und Diyarbekr”. Abhandlungen der Königlichen Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen Philologisch-Historische Klasse 9 (1907).
- Berchem, Max van- Strzygowski, Josef Strzygowski. Amida. Heidelberg: y.y., 1910.
- Endress, Gerhard. “Reading Avicenna in the Madrasa Intellectual Genealogies and Chains of Transmission of Philosophy and the Sciences in the Islamic East”. Arabic Theology, Arabic Philosophy. ed. James E. Montgomery. Paris: Orientalia Lovaniensia Analecte, 2006.
- Graf, George. Geschichte der Christlichen Arabischen Literatur. Roma: y.y., 1947.
- Heidemann, Stephan. “A New Ruler of the Marwanid Emirate in 401/1010 and Further Considerations on the Legitimizing Power of Regicide”. ARAM 9-10 (1997-1998), 599-617.
- İbnu’l-Adîm, Kemâleddîn Ömer b. Ahmed b. Ebî Cerâde (ö. 660/1262). Buğyetu’t-taleb fî târîhi Haleb. thk. Süheyl Zekkâr. 13 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1983.
- İbn Bahtîşu, Ebû Saîd Ubeydullâh b. Cebrâil (ö. 450/1058-1059). Kitâbu menâfii’l-hayavân ve havâssihâ ve menâfii a‘dâihâ. İstanbul: Süleymaniye Ktp., Ayasofya Bl., nr. 2943.
- İbn Butlân, Ebu’l-Hasan el-Muhtâr b. Hasan b. Abdûn (ö. 458/1066). Da‘vetu’l-etibbâ. thk. İzzet Ömer. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2003.
- İbnu’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahmân b. Ali (ö. 597/1200). el-Muntazam fî târîhi’l-mulûk ve’l-umem. thk. Muhammed Abdulkâdir Ata-Mustafa Abdulkâdir Ata. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1992.
- İbn Ebî Usaybia, Muvaffakuddîn Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Kâsım (ö. 668/1270). Uyûnu’l-enbâ fî tabakâti’l-etibbâ. thk. Nizar Rıza. Beyrut: y.y., t.y.
- İbnu’l-Esîr el-Cezerî, İzzeddîn Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed (ö. 630/1233). el-Kâmil fi’t-târîh. thk. Ömer Abdusselâm Tedmûrî. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitabi’l-Arabi, 2006.
- İbnu’l-Ezrak el-Fârikî, Ahmed b. Yusuf b. Ali (ö. 577/1181’den sonra). Târihu’l-Fârikî. thk. Bedevî Abdullatîf Avâd. Beyrut: Dâru’l-Kitabi’l-Lübnanî, 1974.
- İbnu’l-Ezrak el-Fârikî. Târihu Meyyâfârikîn ve Âmid. Kısmu’l-Artukiyyin. thk. Ahmed Savran. Erzurum: Atatürk Üniversitesi yayınları, 1994.
- İbnu’l-Ezrak el-Fârikî, Târihu Meyyâfârikîn, Londra: British Museum, nr. 5803.
- İbn Havkal en-Nasîbî, Ebu’l-Kâsım Muhammed, Sûretu’l-Ard. thk. J. H. Kramers. Leiden: Dâru Sadır, 1938.
- İbnu’l-Kıftî, Cemâleddîn Ali b. Yûsuf (ö. 646/1248). İhbâru’l-ulemâ bi ahbâri’l-hukemâ. thk. Abdulmecîd Diyâb. Kuveyt: y.y., 1998.
- İbnu’l-Metrân. Bustânu’l-etibbâ ve ravzatu’l-elibbâ, thk. Abdulkerîm Ebû Şuveyrib. Trablus: y.y., 1993.
- İbn Şeddâd, İzzeddîn Muhammed b. Ali (ö. 684/1285). el-A’lâk el-hatîra fî zikri ümerâi’ş-Şâm ve’l-Cezîre, thk. Dominique Sourdel. Dımaşk: y.y., 1953.
- İliya en-Nasîbînî (ö. 438/1046). Târihu İliya Bar Şinâyâ. çev. Yusuf Habbî. Bağdad: y.y., 1975.
- İliya en-Nasîbînî. “Risâletun fî Vahdâniyyeti’l-Hâlık ve Teslîsi Ekânimihi”. nşr. Luis Ma‘lûf. el-Maşrık 6 (1903)
- İliya en-Nasîbînî. “Risâletun fî Fadîleti’l-İfâf li İliya en-Nasîbînî”. nşr. George Rahme. el-Maşrık 63 (1968).
- Kadı Sâid el-Endelusî, Ebû’l-Kasım Sâid b. Ahmed (ö. 462/1070). Tabakâtu’l-umem. thk. Hüseyin Munis. Kahire: y.y., 1993.
- Makdisî, Semseddîn Ebu Abdillâh Muhammed b. Ahmed (ö. 380/990). Ahsenu’t-tekâsim fî ma‘rifeti’l-ekâlim. thk. M. J. De Goeje. Leiden: Dâru Sadır, 1906.
- Le Syrien, Michel. Chronique. çev. J. B. Chabot. Paris: y.y., 1905.
- Nâsır-ı Hüsrev, Ebu’l-Muîn (ö. 453/1061). Sefernâme. thk. Muhammed Debîr Siyâkî. Tahrân: y.y., 1955.
- Rûzrâverî, Zahîruddîn Ebû Şucâ‘ Muhammed b. el-Hüseyin (ö. 488/1095). Zeylu Tecâribi’l-Umem. thk. Ebu’l-Kâsım İmâmî. 7 Cilt. Tahran: Suruş, 2001.
- Samir. Halil. “Note sur le médecin Zahid al-Ulama frére d’Elie de Nisibe”. Oriens Christianus 69 (1985)
- Samir, Halil. “Bibliographie du dialogue İslamo-Chrétien”, Islamochristiana 3.
- Sevim, Ali. “Mir’âtu’z-Zamân fi Târihi’l A’yân (h.448-480)”. Belgeler 14 (1992).
- Şâbuştî, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed (ö. 388/998). ed-Deyârât. thk. Körkis Avvâd. Beyrut: Dâru’r-Râidi’l-Arabî, 1986.
- Şîrâzî, Hibetullâh Ebû ‘İmrân Musa b. Dâvud (ö. 470/1077). Müzekkerâtu dâ‘î duâti’d-devleti’l-Fâtimîyye. thk. Arif Tâmir. Beyrut: y.y., 1983.
- Taron, Stephanos von. Armenische Geschichte. çev. H. Gelzer-A. Burckhardt. Leibzig: y.y., 1907.
- Taylor, J. G. “Travels in Kurdistan with notices of the Eastern and Western Tigris and Ancient Ruins in their Neighbourhood”. The Journal of the Royal Geographical Society 35 (1865).
- Urfalı Mateos. Vekayiname. çev. Hrant D. Andreasyan. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2000.
- Yahya b. Cerîr et-Tikrîtî (ö. 497/1103-1104). el-Bâbu’l-vâhid ve’s-selâsûn min kitabi’l-misbâhi’l-mürsid ile’l-felâh ve’n-necâhi’l-hâdî mine’t-tîh ilâ sebîli’n-necât. ed. William Cureton. Edinburgh: y.y., 1865.
- Yahya b. Cerîr et-Tikrîtî, el-Muhtâr min kutubi’l-ihtiyârâti’l-felekiyye. İstanbul: Beyazıt Devlet Ktp., Beyazid Bl., nr. 4597.
- Yâkût el-Hamevî, Şihâbeddîn Yâkût b. Abdillâh (ö.626/1129). Mu‘cemu’l-buldân. 7 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1995.
- Yousif, Ephrem-Isa. “Les Princes Kurdes Merwanides et les savants Syriaques”. Etudes Kurdes 2 (Novembre 2000), 7-20.
- Yûsuf Diyâuddîn Paşa, el-Hediyyetu’l-hamîdiyye fi’l-luğati’l-Kurdiyye. İstanbul: Şirket-i Mürettibiyye Matbaası, 1894.
Öz
The Marwanids is one of the Muslim Dynasties who ruled in Upper Mesopotamia between 983-1085 A.D. In this period, the demography of the region represented a formidable heterogeneity consisting of numerous ethnic and religious groups including Syrians, Armenians, Greeks, Arabs, Jews, Kurds and Georgians of different confessional and secterian teachings. The Marwanids facilitated the practice of not only their own religion, but also they allowed the practicing of other religions within their constituency with much tolerance and respect. Not only did they not interfere in religious freedom, but they also turned their country into a shelter for confessional groups which confronted religious persecution in the neighbouring states. A significant example is that of the Jacobites who settled and established a patriarchate in the Marwanid city of Amid after escaping from the Byzantian cruelty and opression. The Marwanids were different from their contemporary Muslim states in that they adopted a principle of meritocracy in matters of government. This allowed the inclusion of non-muslims in the state and government apparatus. For instance, there had been non-Muslim vizier, secretaries, army commanders, trust officers and physicians in the Marwanid palace. A great attention was regarded on freedom of belief of Non-Muslims, building their own praying places and worshipping without having any restrain. During that period any negative attitude to Non-Musim citizens by Marwanids was not seen. Different christian groups, suffocated from restrains of states officially acknowledged Christianity like Byzantium, raided to Marwanid Dynasty for the peaceful situation. Moving of Syrian Patriarchy to Diyarbakır was one of the significant events of this era.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Amr b. Matta. Ahbâru fetâriketi kürsiyyi’l-maşrık min kitabi’l-mecdel. ed. Henricus Gismondi Roma: 1896.
- Antâkî, Yahya b. Saîd (ö. 458/1066). Târihu’l-Antâkî thk. Ömer Abdusselâm Tedmûrî. Trablus: Jarrous Press, 1990.
- Barsavm, Efrem (ö. 1957). Saçılmış İnciler. çev. Zeki Demir. İstanbul: y.y., 2005.
- Berchem, Max van. “Arabische Inschriften Aus Armenien und Diyarbekr”. Abhandlungen der Königlichen Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen Philologisch-Historische Klasse 9 (1907).
- Berchem, Max van- Strzygowski, Josef Strzygowski. Amida. Heidelberg: y.y., 1910.
- Endress, Gerhard. “Reading Avicenna in the Madrasa Intellectual Genealogies and Chains of Transmission of Philosophy and the Sciences in the Islamic East”. Arabic Theology, Arabic Philosophy. ed. James E. Montgomery. Paris: Orientalia Lovaniensia Analecte, 2006.
- Graf, George. Geschichte der Christlichen Arabischen Literatur. Roma: y.y., 1947.
- Heidemann, Stephan. “A New Ruler of the Marwanid Emirate in 401/1010 and Further Considerations on the Legitimizing Power of Regicide”. ARAM 9-10 (1997-1998), 599-617.
- İbnu’l-Adîm, Kemâleddîn Ömer b. Ahmed b. Ebî Cerâde (ö. 660/1262). Buğyetu’t-taleb fî târîhi Haleb. thk. Süheyl Zekkâr. 13 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1983.
- İbn Bahtîşu, Ebû Saîd Ubeydullâh b. Cebrâil (ö. 450/1058-1059). Kitâbu menâfii’l-hayavân ve havâssihâ ve menâfii a‘dâihâ. İstanbul: Süleymaniye Ktp., Ayasofya Bl., nr. 2943.
- İbn Butlân, Ebu’l-Hasan el-Muhtâr b. Hasan b. Abdûn (ö. 458/1066). Da‘vetu’l-etibbâ. thk. İzzet Ömer. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2003.
- İbnu’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahmân b. Ali (ö. 597/1200). el-Muntazam fî târîhi’l-mulûk ve’l-umem. thk. Muhammed Abdulkâdir Ata-Mustafa Abdulkâdir Ata. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1992.
- İbn Ebî Usaybia, Muvaffakuddîn Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Kâsım (ö. 668/1270). Uyûnu’l-enbâ fî tabakâti’l-etibbâ. thk. Nizar Rıza. Beyrut: y.y., t.y.
- İbnu’l-Esîr el-Cezerî, İzzeddîn Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed (ö. 630/1233). el-Kâmil fi’t-târîh. thk. Ömer Abdusselâm Tedmûrî. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitabi’l-Arabi, 2006.
- İbnu’l-Ezrak el-Fârikî, Ahmed b. Yusuf b. Ali (ö. 577/1181’den sonra). Târihu’l-Fârikî. thk. Bedevî Abdullatîf Avâd. Beyrut: Dâru’l-Kitabi’l-Lübnanî, 1974.
- İbnu’l-Ezrak el-Fârikî. Târihu Meyyâfârikîn ve Âmid. Kısmu’l-Artukiyyin. thk. Ahmed Savran. Erzurum: Atatürk Üniversitesi yayınları, 1994.
- İbnu’l-Ezrak el-Fârikî, Târihu Meyyâfârikîn, Londra: British Museum, nr. 5803.
- İbn Havkal en-Nasîbî, Ebu’l-Kâsım Muhammed, Sûretu’l-Ard. thk. J. H. Kramers. Leiden: Dâru Sadır, 1938.
- İbnu’l-Kıftî, Cemâleddîn Ali b. Yûsuf (ö. 646/1248). İhbâru’l-ulemâ bi ahbâri’l-hukemâ. thk. Abdulmecîd Diyâb. Kuveyt: y.y., 1998.
- İbnu’l-Metrân. Bustânu’l-etibbâ ve ravzatu’l-elibbâ, thk. Abdulkerîm Ebû Şuveyrib. Trablus: y.y., 1993.
- İbn Şeddâd, İzzeddîn Muhammed b. Ali (ö. 684/1285). el-A’lâk el-hatîra fî zikri ümerâi’ş-Şâm ve’l-Cezîre, thk. Dominique Sourdel. Dımaşk: y.y., 1953.
- İliya en-Nasîbînî (ö. 438/1046). Târihu İliya Bar Şinâyâ. çev. Yusuf Habbî. Bağdad: y.y., 1975.
- İliya en-Nasîbînî. “Risâletun fî Vahdâniyyeti’l-Hâlık ve Teslîsi Ekânimihi”. nşr. Luis Ma‘lûf. el-Maşrık 6 (1903)
- İliya en-Nasîbînî. “Risâletun fî Fadîleti’l-İfâf li İliya en-Nasîbînî”. nşr. George Rahme. el-Maşrık 63 (1968).
- Kadı Sâid el-Endelusî, Ebû’l-Kasım Sâid b. Ahmed (ö. 462/1070). Tabakâtu’l-umem. thk. Hüseyin Munis. Kahire: y.y., 1993.
- Makdisî, Semseddîn Ebu Abdillâh Muhammed b. Ahmed (ö. 380/990). Ahsenu’t-tekâsim fî ma‘rifeti’l-ekâlim. thk. M. J. De Goeje. Leiden: Dâru Sadır, 1906.
- Le Syrien, Michel. Chronique. çev. J. B. Chabot. Paris: y.y., 1905.
- Nâsır-ı Hüsrev, Ebu’l-Muîn (ö. 453/1061). Sefernâme. thk. Muhammed Debîr Siyâkî. Tahrân: y.y., 1955.
- Rûzrâverî, Zahîruddîn Ebû Şucâ‘ Muhammed b. el-Hüseyin (ö. 488/1095). Zeylu Tecâribi’l-Umem. thk. Ebu’l-Kâsım İmâmî. 7 Cilt. Tahran: Suruş, 2001.
- Samir. Halil. “Note sur le médecin Zahid al-Ulama frére d’Elie de Nisibe”. Oriens Christianus 69 (1985)
- Samir, Halil. “Bibliographie du dialogue İslamo-Chrétien”, Islamochristiana 3.
- Sevim, Ali. “Mir’âtu’z-Zamân fi Târihi’l A’yân (h.448-480)”. Belgeler 14 (1992).
- Şâbuştî, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed (ö. 388/998). ed-Deyârât. thk. Körkis Avvâd. Beyrut: Dâru’r-Râidi’l-Arabî, 1986.
- Şîrâzî, Hibetullâh Ebû ‘İmrân Musa b. Dâvud (ö. 470/1077). Müzekkerâtu dâ‘î duâti’d-devleti’l-Fâtimîyye. thk. Arif Tâmir. Beyrut: y.y., 1983.
- Taron, Stephanos von. Armenische Geschichte. çev. H. Gelzer-A. Burckhardt. Leibzig: y.y., 1907.
- Taylor, J. G. “Travels in Kurdistan with notices of the Eastern and Western Tigris and Ancient Ruins in their Neighbourhood”. The Journal of the Royal Geographical Society 35 (1865).
- Urfalı Mateos. Vekayiname. çev. Hrant D. Andreasyan. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2000.
- Yahya b. Cerîr et-Tikrîtî (ö. 497/1103-1104). el-Bâbu’l-vâhid ve’s-selâsûn min kitabi’l-misbâhi’l-mürsid ile’l-felâh ve’n-necâhi’l-hâdî mine’t-tîh ilâ sebîli’n-necât. ed. William Cureton. Edinburgh: y.y., 1865.
- Yahya b. Cerîr et-Tikrîtî, el-Muhtâr min kutubi’l-ihtiyârâti’l-felekiyye. İstanbul: Beyazıt Devlet Ktp., Beyazid Bl., nr. 4597.
- Yâkût el-Hamevî, Şihâbeddîn Yâkût b. Abdillâh (ö.626/1129). Mu‘cemu’l-buldân. 7 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1995.
- Yousif, Ephrem-Isa. “Les Princes Kurdes Merwanides et les savants Syriaques”. Etudes Kurdes 2 (Novembre 2000), 7-20.
- Yûsuf Diyâuddîn Paşa, el-Hediyyetu’l-hamîdiyye fi’l-luğati’l-Kurdiyye. İstanbul: Şirket-i Mürettibiyye Matbaası, 1894.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 25 Haziran 2022 |
| Gönderilme Tarihi | 18 Mayıs 2022 |
| Kabul Tarihi | 21 Haziran 2022 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2022 Sayı: 19 |
Cited By
Mervanilerde Dinî Hoşgörü ve Mervanilerin Diğer Din Mensuplarına Karşı Tutumları
Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi
https://doi.org/10.15182/diclesosbed.1295310
- Makale Dosyaları
