Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi

Öz

Aşkın ve aşmak kavramlarından türeyen ‘aşkınlık’ kavramı “aşkın olma durumu” anlamına gelmektedir. Aşkın kavramı ise, ‘benzerlerinden üstün’ ve “çok fazla” gibi anlamları tanımlamaktadır. Aşkınlık kavramı Felsefe alanında üstünde oldukça yaklaşımlar geliştirilmiş bir kavramdır. Bu bağlamda, felsefi yaklaşımda en genel anlamda aşkınlık kavramının, “Bilincin dışında, varlığın ötesinde olma durumu” olarak açıklandığı görülmektedir. Sanatsal alanda ise; aşkınlık kavramı, deneyimlenen dünyanın ötesinde olma ya da üstüne çıkarak aşkın dünyaya ulaşmanın ruhsal etkileriyle ortaya koyulan sanatsal ürünleri açıklamak adına kullanılmaktadır. Sanatta aşkınlık sanatçının kendisini aşma durumudur ve iyi olarak nitelendirilebilecek sanatsal ürünler, alıcı/izleyiciye de bu aşkınlık durumunu hissettirmektedir. Aşkın olma ve yücelik gibi kavramların sanatçıya atfedilmesi yeni bir durum olmamakla birlikte, sanatçının dünyayla ilişkili anlamların üstüne çıkmasını nitelendirmektedir. Dünyanın tanığı olan sanatçı, tanıklığını nesneyle ilişkisiz bilgi ve nesnenin üretimiyle ilgili öznel yargılardan uzaklaştırmalıdır. Böylelikle, sanatsal üründe deneyimlenen aşkınlık ortaya çıkabilmektedir. Aşkınlık ve sanat her zaman ilişki içerisinde olmuştur. Gerçekliğin temsilini ortaya koyma görevi yüklenen sanat, aynı zamanda fiziksel dünyanın ötesinde olma çabasıyla izleyicide çeşitli duygu durumlarını oluşturabilmekte ve nesnel dünyanın sınırlarının ötesine geçerek bir şeyleri izleyiciye aktarabilmektedir. Sanatsal eserin etkisi bağlamında izleyici yüksek bilinç düzeyine ulaşarak aşkınlaşabilmektedir. Plastik sanatlarda aşkınlık, sanatçının kendisini aşması ve faklı teknik ve yöntemlerle eser ortaya koyması olarak da açıklanabilmektedir. Bu sayede sanatçı, sınırları aşarak yeni ve tek olanı ortaya koymaktadır. Aşkın (Transcendent) sanatın, yaratma süreci, zihinde canlandırma, tasarım nesneleri, organik olanın sonluluk (ölümlülüğü) ve hacimsel, mekânsal, zamansal açıdan görünüşün ötesi yani zorunluluğun, sonsuz, ölümsüz, görünüş ötesi, mutlak, soyut olandır. Bu bağlamda, araştırmada, sanatta ve çağdaş sanatta örnekleme alınan eserler üstünde, aşkınlık kavramı arayışları ve bu kavramla ilişkili ortaya koyulan eserlerde nesnel gerçeklik dışında bir gerçekliğin-transendental durumu irdelenmektedir.