Folklor Akademi Dergisi

Abstract

“Boyan” adı ilk kez Eski Rus edebiyatına ait yazılı kaynaklarda ortaya çıkar. Bu kaynaklardan biri olan İgor Seferi Destanı (Slovo o polku İgoreve) adlı yapıtın başlarında Boyan’a yapılan bir gönderme, henüz edebî eleştirinin tanınmadığı 12. yüzyılda, türün Rus topraklarındaki ilk nüvesi olarak belirir. Zira anonim yazar, Boyan’ın destan söyleme geleneğine uymayacağını; şarkısını kendi usulünde okuyacağını dile getirir. Dolayısıyla arkaik sözlü anlatı ritüellerini aşmak isteyen ve dönemin çağdaş eğilimlerine dâhil olmaya ya da bunları bizzat yönlendirmeye istekli görünen anlatıcı, selefini eleştirme yoluna gider. Eski Rus kültüründe Boyan’ın gezici bir halk ozanı, bir saz şairi ve geleceği görme yetisine sahip bir kâhin olduğu kabul edilir. Ayrıca Boyan, pagan tanrılar panteonunda yer alan ve müzisyenlerin hamisi sayılan Veles’in torunu olarak anılır. “Gusli” adıyla bilinen antik bir telli çalgı ile özdeşleştirilen Boyan’ın parmaklarının, kutsal ve sihirli olduğuna inanılır. “Bayan” adı verilen bir akordeon türü de ismini Boyan’dan alır. Eski Rus edebiyatının ve folklorunun önemli figürlerinden Boyan’ın mercek altına alındığı bu çalışmada, onun Orta Çağ kültüründeki rolünün ortaya çıkarılması ve gerçek/kurmaca kimliğine ilişkin hipotezlerin tartışılması amaçlanmıştır. Bu amaçla çalışmada, “boyan” sözcüğünün kökeni üzerine bir taramaya ve Boyan imgesinin edebî eserlerde nasıl betimlendiğine ilişkin bir çözümlemeye yer verilmiştir. Elde edilen veriler ışığında sözcüğün Slav, İskandinav, Bulgar ya da Türk kökenli olabileceğine ilişkin bulgular değerlendirilmiştir. Ayrıca, Boyan’ın bir ozan mı yoksa bir saray şarkıcısı mı olduğuna ilişkin fikir vermek amacıyla geniş bir kanıt yelpazesi incelenmiştir. Çalışmanın sonucunda, halk ozanı Boyan’ın, millî hafızanın koruyucusu ve kültürel mirasın aktarıcısı olarak tarih kaynaklarına geçtiği ortaya konulmuştur.