Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi

Abstract

Almanya 1871’de siyasi birliğini sağladıktan sonra sömürgecilik yarışına dahil olmak için emperyal bir dış politika çizgisi izlemiştir. Bu bağlamda Doğu politikasının önemli noktalarından birini Rusya’nın en büyük sömürgesi ve hammadde üssü olan Türkistan oluşturmuştur. Almanya, Türkistan’da siyasi ve ekonomik nüfuz bölgeleri oluşturma politikası kapsamında harekete geçmiştir. I. Dünya Savaşı’ndan mağlup ayrılmasına rağmen Almanya’nın bölgeye olan ilgisi bitmemiş, Weimar Almanyası döneminde de bu ilgi önemli ölçüde devam etmiştir. Alman diplomatik misyonları ve askeri gözlemciler Türkistan hakkında malumat toplayarak bunları Alman Dışişleri Bakanlığına bildirmiştir. Türkistan’daki ayaklanma faaliyetleri, Ceditçilik, Basmacı hareketi, askeri ve istihbari meseleler, Sovyetler Birliği’nin bölgeye yönelik politikaları, yerel halkın Sovyet yönetimine karşı tutumları, bölgedeki Alman çıkarları, pamukçuluk dahil olmak üzere iktisadi politikalara kadar pek çok bilgi ve değerlendirme bu raporlarda yer almıştır. 1922 yılında Alman Dışişleri Bakanlığı tarafından Dr. Rudolf Asmis siyasi ve iktisadi vaziyeti araştırması için Türkistan’a gönderilmiştir. 1928 yılında ise Alman Bilim Derneği üyesi Georg Cleinow, Türkistan’a uzun bir yolculuk yapmıştır. Alman Dışişleri Bakanlığı arşivinde bulunan 1923 ve 1928 tarihli iki rapor Türkistan’a ilişkin detaylı ve kapsamlı bilgileri ihtiva ettiği gibi Almanya’nın bölgeye yönelik politikalarına dair önemli veriler de ortaya koymaktadır. Çalışmamız, Asmis ve Cleinow’un raporlarının muhteviyatını ortaya koyarak Sovyet Türkistan’ına dair Alman diplomatik çabalarına işaret etmektedir.